01 mei '25

Niemands meester, niemands knecht

90
door Luc Vander Elst
Met de familie Anthierens kunnen we het hebben over een markante familie, want broers Jef, Karel en Johan Anthierens hebben als journalist en hoofdredacteur alle drie hun stempel gedrukt op de journalistiek in Vlaanderen. Johan bleek het grootste buitenbeentje.

Johan Anthierens werd op 22 augustus 1937 in Machelen geboren als jongste zoon in een gezin met twaalf kinderen: zeven jongens en vijf meisjes. Johan bracht zijn kindertijd door in Machelen, maar leefde daarna in Brussel en in andere randgemeenten. Het ‘huis-Anthierens’ was Vlaams-nationalistisch getint en collaboreerde in de oorlog met de bezetter. Daardoor moest de familie enkele jaren na de oorlog verhuizen naar Etterbeek.
Om zijn tekentalenten volgde Johan Anthierens les in Sint-Lucas, maar dat liep met een sisser af. Oudere broer Jef werkte bij Humoradio, de voorloper van Humo, en introduceerde broers Karel en Johan in de journalistiek. Johan werd bij Humoradio grafisch ontwerper en chef vormgeving. Later verzorgde Johan de tv-rubriek. Zijn scherpe artikels over de tv-programma’s vielen meteen op.
In 1964 huwde hij de toen 17-jarige Karin Cantré en er volgden twee kinderen: Eva en Benjamin, maar het huwelijk hield niet zo lang stand. Later, in 1976, zou hij hertrouwen met Elisabeth Erauw.

Controverse
Johan Anthierens baande zich een weg in het medialandschap en ging werken voor De Post en het vrouwenblad Mimo. In 1969 werd hij daar hoofdredacteur. Anthierens was een zeer kritische geest die het hart op de tong had. Hij evolueerde snel naar een progressief, links en republikeins denker en had een grondige hekel aan middelmatigheid, platte commercie en volksverlakkerij. Heilige huisjes zoals de monarchie en de kerk gingen één na één voor de bijl. Dat viel niet overal in even goede aarde. Hij was voor die tijd al een notoire jobhopper, want in een nog conservatief Vlaanderen was niet elke uitgever even geestdriftig over de esbattementen van de kritische journalist, die bekendstond om zijn krasse uitspraken, zijn vaak cassante stijl en zijn spraakmakende interviews, waarbij hij de taboes niet uit de weg ging. Helemaal gevreesd werd hij als columnist. Van 1973 tot 1982 schreef hij columns voor Knack. Altijd scherp en controversieel.
Bij het grote publiek werd Johan Anthierens vooral bekend door zijn tv-optredens in de tweede helft van de jaren 1970. Eerst als panellid in de toentertijd zeer populaire Wies Andersen-show, waar hij zich bij zijn eerste optreden de woede van heel wat kijkers op de nek haalde door te verklaren dat hij ‘gelukkig gescheiden’ was. Later presenteerde hij samen met Mies Bouwman Noord-Zuid, een talkshow. Legendarische tv was de aflevering waar Johan Anthierens met zijn vragen vader Abraham zodanig op het systeem werkte dat die voortijdig uit het programma wegliep.
In 1982 richtte hij het satirische blad De Zwijger op naar het voorbeeld van de Franse bladen Le Canard Enchainé en Charlie Hebdo, waar hij veel bewondering voor had. Maar De Zwijger zelf zweeg twee jaar later al.

Stille periode
Vanaf halfweg de jaren 1980 freelancete Johan Anthierens voor verschillende bladen en werd het stiller rond het enfant terrible. Er volgen wel nog enkele publicaties en boeken, zoals Het Belgische domdenken en Brief aan een postzegel.
In mei 1999 werd bij Johan Anthierens lymfeklierkanker vastgesteld en op 20 maart 2000 overleed hij in Dilbeek. Op zijn grafsteen staan de woorden die hijzelf op zijn rouwkaartje had laten zetten: Niemands meester, niemands knecht.
Postuum verschenen nog enkele boeken met bloemlezingen uit zijn werk. Dat hij het laatste deel van zijn carrière meer buiten de schijnwerpers doorbracht, neemt niet weg dat hij samen met Maurice De Wilde en Louis De Lentdecker nog altijd behoort tot het kruim van de Vlaamse kritische journalistiek.