Het filmpersonage Amal moedigt haar diverse klas aan om de poëzie van de homoseksuele Arabisch-islamitische dichter Abu Nuwas (750-810) te lezen. Ze vindt dat haar leerlingen trots kunnen zijn op hun cultuur en dat hun religie nooit iets heeft verboden. Dat wordt haar niet in dank afgenomen door een moslimgemeenschap die er een conservatievere lezing van de geschriften op nahoudt. Als één van haar leerlingen, van wie men vermoedt dat ze lesbisch is, wordt aangevallen en bedreigd, speelt haar rechtvaardigheidsgevoel op, ook al ondermijnt ze daarmee haar eigen positie op school. Het zaadje voor de film, die eind 2023 in de zalen kwam en een erg gevoelig thema aansneed, werd gepland toen scenarist-regisseur Jawad Rhalib in 2018 de docu Au temps où les Arabes dansaient uitbracht en tijdens schoolvertoningen in Brussel leerlingen met een moslimachtergrond ongegeneerd vrouwenhaat en homofobie hoorde ventileren.

Geëngageerde rollen

‘In de debatten klonk het dat muziek, lezen of dansen niet geoorloofd was. Dat hadden ze thuis of in de moskee geleerd’, zei de regisseur bij de release van Amal. Over de angst die zo’n enge kijk op de samenleving veroorzaakt, zowel bij leerlingen als in de leraarskamer, wilde hij het hebben. ‘Ik wou een stem geven aan leerkrachten zoals Amal, die weerstaan aan druk en zelfcensuur.’

Lubna Azabal, die als kind van een Marokkaanse vader en een Spaanse moeder opgroeide in Brussel, was voor Rhalib een voor de hand liggende keuze om het gepassioneerde hoofdpersonage gestalte te geven. ‘Ze was van bij het begin betrokken bij het schrijfproces en nam al snel de rol van lerares op zich. Onze discussies waren soms zo geanimeerd dat voorbijgangers dachten dat we ruzie maakten.’ Dat verwondert niet als je het geëngageerde parcours van de actrice overschouwd. Na haar internationale doorbraak met Paradise now in 2005, een spraakmakende film over twee Palestijnen die een zelfmoordaanslag plannen, speelde ze in het met een Oscarnominatie bekroonde drama Incendies een moeder die in een gevangenis in het Midden-Oosten gemarteld en verkracht wordt door de persoon die achteraf haar zoon blijkt te zijn. In La Marche liep haar personage dan weer mee in de antiracismemars die in 1983 door Frankrijk trok. ‘Ik herinnerde me de kwaadheid die ik als 10-jarig meisje voelde en liet die in mijn personage doorsijpelen’, zei ze ons toen de film uitkwam. ‘Zo gechoqueerd was ik door de moord op die jonge Algerijn die tijdens de mars gewoon uit een trein is gegooid.’

Kritische geest

De patriarchale oprispingen van ‘haar’ leerlingen maakten haar ook nu opstandig. ‘Het was een zenuwslopende bedoening om Amal te spelen’, benadrukte de actrice vlak voor de filmrelease. ‘Ter voorbereiding ben ik met leerkrachten gaan praten. Op de set probeerde ik zo oprecht en menselijk mogelijk te zijn. Ik wou geen personage creëren dat tegen mijn overtuigingen inging. Ik vond dat zowel Jawad als ik recht van spreken hadden omdat we allebei van Noord-Afrikaanse afkomst zijn. De vrijheid van meningsuiting bevorderen en een kritische geest ontwikkelen zijn essentieel voor ons onderwijs. Klasdiscussies daarover zouden moeten kunnen zonder angst. Als leerlingen niet de woorden leren om zich uit te drukken, vervallen ze sneller in geweld.’

Al voelt Azabal zich geen activiste, ze wil zich inzetten voor wat haar raakt. ‘Mijn ouders hebben me geleerd wat het betekent om te studeren en te werken, om een gezin te onderhouden, om beleefd te zijn en respect te tonen, om de andere altijd te beschouwen als je gelijke, en geen show te verkopen, want dan ben je aan het neerkijken.’ Het is tegelijk de reden waarom ze als de camera niet draait het liefst uit de schijnwerpers blijft en ondanks haar staat van dienst relatief onbekend is gebleven bij het Vlaamse publiek. ‘Als je mij beter wil leren kennen, dan moet je mijn films bekijken’, is haar motto.

VRIJDAG 28 MAART – 14.00 EN 20.30
Amal
Wemmel, GC de Zandloper, 02 460 73 24