43 jaar Gordel
De Gordel is een sportief evenement dat al meer dan veertig jaar het ‘groene en Vlaamse karakter’ van de Rand wil benadrukken. Wat vandaag nog steeds een vaste afspraak op de evenementenkalender is, begon ooit als een kleinschalig vrijwilligersevenement, maar het was ook jarenlang een groot mediagebeuren met festivalallures, veel bekende Vlamingen, gadgets, Gordelliedjes, live-uitzendingen én sabotageacties.
Egmontakkoord
Het was de toenmalige minister van Cultuur Frans Van Mechelen die begin jaren zeventig met een citaat uit Max Havelaars boek Multatuli naar de regio rond Brussel verwees ‘als een gordel van smaragd’. Hij doelde daarmee op het groene karakter van de streek, maar gaf de ‘smaragd’ ook de vorm van cultuurcentra die de Vlaamse aanwezigheid in de regio moesten ondersteunen. Zo openden in 1973 Cultuurcentrum Westrand Dilbeek en CC Strombeek, en werd in Dworp jeugdcentrum Destelheide ingeplant.
Dat ook de Gordel zelf een instituut zou worden, kon toen niet worden vermoed. Communautair was er in de jaren zeventig nog heel wat aan de hand dat invloed op de Rand zou hebben. Zo onderhandelde eerste minister Leo Tindemans in 1977 het beruchte Egmontpact met de partijvoorzitters van zijn meerderheid, waar behalve christendemocraten en socialisten ook de communautaire partijen Volksunie (VU) en FDF (nu DéFI) deel van uitmaakten. Zij wilden België federaliseren door van de drie cultuurgemeenschappen volwaardige deelstaten te maken. Ook het tweetalige kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde, de communautaire achilleshiel, zou daarbij gesplitst worden. Om die splitsing voor de Franstaligen verteerbaar te maken, zouden de inwoners van de zes faciliteitengemeenten zich permanent (en van heel wat andere gemeenten in de Rand rond Brussel voor een periode van 20 jaar) ‘fictief’ in een Brusselse gemeente mogen inschrijven, zodat zij daar hun administratieve, fiscale en gerechtelijke dossiers in het Frans konden afhandelen en er op Franstalige lijsten konden blijven stemmen. In tegenstelling tot de Vlaamse onderhandelaars vonden vele Vlaamse bewoners en belangengroepen in die gemeenten deze prijs voor een splitsing te hoog. Ook grondwettelijk stuitte de regeling op bezwaren. Het akkoord verviel en op 11 oktober 1978 meldde Tindemans aan het parlement dat hij de grondwet geen ‘vodje papier’ vond, en aan de koning het ontslag van zijn regering zou vragen.
Begin jaren negentig was de Gordel het grootste ééndagsevenement in Vlaanderen, groter dan het muziekfestival Torhout-Werchter.
Eerste Gordel in Rode
De federalisering en de splitsing van BHV gingen in de koelkast, maar de mobilisatie tegen het Egmontakkoord genereerde ondertussen wel een soort Rand-gevoel van Overijse tot Dilbeek. Zo bedacht KLM Cargo-topman Herman Brijssinck in 1978 in die laatste gemeente de slogan ‘Waar Vlamingen THUIS zijn’, die gepaard ging met tal van acties. Daarop vroegen andere Vlaamsgezinden, zoals journalist Marc Platel uit Kraainem en dokter André Lerminaux uit Drogenbos, om de faciliteitengemeenten niet te vergeten. Samen zetten ze in 1980 met ‘Wij houden van alle mensen die het Vlaamse karakter van onze gemeente eerbiedigen’ een nieuw actieplatform op. Met een hartje als logo, met de hulp van vrijwilligers, en met crowdfundingacties-avant-la-lettre verspreidden zij bierviltjes, kaarsen, paasbloemen, meetlatten in scholen, speculazen in woonzorgcentra en koeken hartjes in winkels. Allemaal om het Vlaamse karakter van de hele Rand uit te dragen. En omdat niet iedereen in de rest van Vlaanderen die Vlaamse Rand rond Brussel kon situeren, werd op een vergadering in Sint-Genesius-Rode beslist om een fietstocht te organiseren langs achttien randgemeenten, waaronder de zes faciliteitengemeenten. Rode was op dat moment de enige faciliteitengemeente met een Vlaamse meerderheid, en de plaatselijke Wielertoeristenclub De Hoek zou helpen. Op die manier ging op 27 september 1981 in Rode de eerste Gordel van start. Met een korte lokale tijdrit, en een lange tocht van 100 km langs 18 gemeenten. Het aantal deelnemers werd achteraf met een knipoog vastgelegd op 1302.
Massa-evenement
De Gordel verbond dus sport met politiek. Begin jaren tachtig kwam het wielertoerisme namelijk sterk opzetten. Bloso, de voorloper van Sport Vlaanderen, was het initiatief genegen en riep de eerste Gordel uit tot een Sport+klassieker, een titel die voor wedstrijden met traditie en impact was weggelegd, zoals de Dodentocht. Het tweede jaar werd de samenwerking uitgebreid, en vanaf 1983 nam Bloso de organisatie steeds meer over.
Ondertussen stortten ook de Vlaamse media en showbizz zich op het evenement. Het zou nog wel tot 1987 duren eer Will Tura met Gordelen moet je doen het eerste officiële Gordellied zou inzingen; in 1981 was zangeres en deelneemster van het Eurovisiesongfestival Micha Marah al bereid gevonden de zes faciliteitengemeenten te steunen met het nummer Ik hou van alle zes, dat ook op de eerste Gordel werd gezongen. Micha Marah zat toen op een tandem samen met de Rodense schepen Herman Wauters, de vader van Koen en Kris Clouseau Wauters, die op hun kinderfietsje zouden hebben meegereden, later jobstudent waren op het Gordelsecretariaat, en nog later het Gordellied van 1989 zouden inzingen. Ook Bart Kaëll, Isabelle A, Gert en Samson, K3, Margriet, Helmut Lotti en de onvermijdelijke Bart Peeters zongen in de loop der jaren Gordelliederen. Vanaf 1986 ging Radio 2 vier uur live op antenne van op de Gordel, nieuwsuitzendingen en dagbladen besteedden ruim aandacht aan het evenement. Sponsoren volgden en zorgden in de grote Gordeltrefpunten Sint-Genesius-Rode, Machelen, Overijse, Zaventem en Dilbeek voor talrijke gadgets. Zo ging het aantal deelnemers onafgebroken in stijgende lijn tot aan de recordeditie van 1993, toen liefst 112.655 mensen deelnamen aan één van de vele wandel- of fietsparcoursen met uitlopers tot in de Vlaamse Ardennen, of keken naar de populaire optredens op één van de grote podia. Daarmee was de Gordel begin jaren negentig het grootste ééndagsevenement in Vlaanderen, groter dan het muziekfestival Torhout-Werchter. Alleen het slechte weer kon de pret bederven. Van 1994 tot 1998 volgden ‘regenjaren’ die het enthousiasme wat temperden.
Oorspronkelijk elan
Zo bood de Gordel voor elk wat wils en werd het Vlaamse karakter van het evenement gaandeweg ook breder geïnterpreteerd. Nadat het Sint-Michielsakkoord in 1993 uiteindelijk van België een federale staat had gemaakt, in 1995 de provincie Vlaams-Brabant was ontstaan, en in 1996 vzw ‘de Rand’, die vanaf 1998 de gemeenschapscentra bij de organisatie van de Gordel betrok, was Vlaanderen institutioneel ook al stevig verankerd in de Rand. Het meer dan 100 km lange Gordelparcours rond de hoofdstad werd zelfs een permanent bewegwijzerd fietspad.
In de loop der jaren namen ook veel Franstaligen deel aan de Gordel, al werd deze jaarlijkse ‘sportieve 11 juli’ politiek gezien toch nooit echt door hen gesmaakt. Terugkerende tegenacties van schimmige figuren die het parcours met spijkers bestrooiden of de bewegwijzering ‘aanpasten’, werden ook een soort sport. Ooit kwam een groep wandelaars zo in Hoeilaart op de pechstrook van de E411 terecht.
Een laatste grote politieke opstoot was merkbaar tussen 2002 en 2010. Dat laatste jaar werd gemarkeerd door de dertigste Gordel én de val van de regering Leterme om de uitblijvende splitsing van BHV. Zo bleef de Gordel tot de splitsing in 2012 een vaste afspraak voor politici die de ‘onverwijlde splitsing’ eisten.
Nadien zocht de Gordel, met privépartner Flanders Classics, naar vernieuwing. Het vervelde tot het Gordelfestival, een feest met optredens in het provinciedomein van Huizingen. De klemtoon lag eerder op de sportieve en toeristische troeven van de regio. Daarom besloten bestuurders en oude en nieuwe vrijwilligers van de Rand enkele jaren geleden een werkgroep op te richten om het vrijwilligerselan van de begindagen terug te brengen, en de klemtoon op het groene en het Vlaamse karakter te herbevestigen. Vorig jaar namen 26.000 mensen deel aan de Gordel, die terug Gordel noemt. Dit jaar worden er minstens even veel verwacht voor een programma vol wandelingen, fietstochten, een gravelparcours, aandacht voor urban sports en G-sport, optredens en randanimatie in het trefpunt in Huizingen en focusgemeente Dilbeek.
