Westrode ligt in Meise langs de A12 en de zowat 80 ha werden in 1977 op het gewestplan paars ingekleurd als industriegebied en ‘reservegebied voor industriële uitbreiding’. In 1979 volgde er een onteigeningsbesluit waardoor Haviland het gebied kon onteigenen. Pas tien jaar later, in 1989, begon de intercommunale er te onteigenen. Een eerste golf van protest stak de kop op en het Boskantveldcomité zag het levenslicht. Zij ijverden voor het behoud van het openruimtegebied. Ondanks verschillende protestacties had Haviland in 1991 al zowat 70% van de gronden onteigend. De gemiddelde onteigeningsprijs bedroeg toen naar verluidt 100 frank (2,5 euro) per m². In 1992 volgde een poging om met een nieuw ‘Bijzonder plan van aanleg’ de weg vrij te maken voor het bedrijvenpark en het mogelijk te maken om er ook milieubelastende bedrijven te huisvesten, maar in 1995 werd dat afgewezen. In 1997 lanceerde het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen voor Londerzeel het begrip ‘economisch knooppunt’. In dat licht werd Westrode op 18 januari 2008 ‘een regionale bedrijvenzone voor transport, distributie en logistiek’ (TDL). De lokale protesten namen weer toe en het Boskantveldcomité stapte naar de Raad van State, die het besluit van de Vlaamse Regering op 4 oktober 2010 vernietigde. Op 1 juli 2011 volgde een nieuw ‘gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan’ voor zo’n TDL-zone in Westrode, maar ook dat plan ging op 22 januari 2013 voor de bijl bij de Raad van State.

Nieuwe invulling

Haviland bleef eigenaar van de gronden, maar vergunningen om ze te ontwikkelen bleven uit. Omdat de plannen om er daadwerkelijk een industriegebied van te maken al de tijd mislukten, is het gebied in de praktijk nu nog altijd grotendeels in gebruik als landbouw-, natuur- en parkgebied. Daarom gingen Haviland en de gemeente Meise vanaf 2022 op zoek naar een nieuwe invulling voor het bedrijventerrein. Eigenaar Haviland wou graag zijn investeringen uit het verleden – naar eigen zeggen 30 miljoen euro – gecompenseerd zien. De intercommunale schakelde een studiebureau in om een evenwicht te vinden tussen de maatschappelijke, ruimtelijke en economische belangen die in Westrode samenkomen.

Ondertussen waren er ook andere ontwikkelingen in de buurt. Naast de bedding van de A12 zou er een sneltram en een fietssnelweg komen. Het kruispunt met Londerzeel zou helemaal heringericht worden. En voor de realisatie van die werken zou er ook bos moeten worden gekapt, dat dan bij voorkeur in de onmiddellijke buurt moet worden heraangeplant. Al die elementen samen deden stilaan het besef groeien dat er niet alleen problemen waren, maar ook kansen.

Het studiebureau werkte vijf scenario’s uit, die werden besproken met lokale, provinciale en gewestelijke overheden, middenveldorganisaties zoals Natuurpunt en Boerenbond en uiteindelijk aan de buurtbewoners werden voorgelegd tijdens verschillende inspraakvergaderingen. Op basis daarvan groeide een visie op een gewenste herinrichting, die in juni 2023 werd voorgelegd aan de Vlaamse overheid.

Westrode morgen

De nieuwe invulling van het gebied benut de kansen om het laatste cruciale stukje open ruimte tussen Brussel en Antwerpen te behouden en er de nodige openruimteverbindingen te maken met andere openruimtegebieden in de omgeving, zoals Buggenhoutbos, Bos van Aa, de Molenbeekvallei, Wolvertemse Beemden, enzovoort. Jarenlange procedures en tal van vruchteloze pogingen om het gebied toch te ontwikkelen als industriegebied maakten duidelijk dat bosuitbreiding, vrijwaring van open ruimte, betonstop, ontharding en meer biodiversiteit meer kans maakten, ook al omdat ze hoog op de Vlaamse agenda staan. En in de Rand klinkt de roep naar meer leefbaarheid in de regio al jaren almaar luider. De Bouwmeesterscan voor Meise adviseerde trouwens ook al om voluit in te zetten op het behoud van de open ruimte en meer bebossing. De Vlaamse Landmaatschappij polste bij Haviland naar een eventuele verkoop van de site met het oog op boscompensatie voor de grote infrastructuurwerken in de buurt en zag in het gebied kansen om het in te richten met het instrument landinrichting.

Toekomstbeeld

De beslissing van de Vlaamse Regering om in het gebied 60 ha aan te kopen en in te richten als gevarieerd openruimtegebied was dus de logica zelve. Westrode wordt een openruimtecorridor tussen heel wat bestaande natuur- en bosgebieden in de buurt. Die 60 ha zal de Vlaamse Landmaatschappij aankopen. Daar moet plaats zijn voor 15 ha landbouw, 21 ha natuur of bos en 24 ha gemengd groen of park. De kmo-zone mag maximaal 21 ha groot zijn en mikt op kleine en middelgrote duurzame bedrijven die een relatie hebben met de regio en bijdragen tot de werkgelegenheid in de omgeving. Ze zal voor auto- en vrachtverkeer bereikbaar zijn via een nieuwe verbindingsweg die aansluit op het nieuwe op- en afrittencomplex Londerzeel-Zuid, dat vanaf 2025 wordt aangelegd en het A12-kruispunt Londerzeel vervangt. Langs de A12 verbindt een nieuwe fietssnelweg Brussel met Boom en aan de overzijde komt de sneltram tussen Willebroek en Brussel.

Kmo-zone

In de 21 ha kmo-zone zijn ook twee zonevreemde bedrijven geïntegreerd, alle infrastructuur en een landschappelijke inpassing en geluids- en waterbuffering van minimum 4 ha voor de woningen in de Patatestraat. Zo wordt de bedrijvenzone ruimtelijk beter ingepast. Grote bedrijven en hardere vormen van recreatie, zoals een golfterrein, tennis/padel, welness of (motor)cross zijn er niet welkom. Er komen voetgangers- en fietsverbindingen met het dorpscentrum en collectieve groene parkings in waterdoorlatende verharding. Energie wordt gezamenlijk opgewekt en opgeslagen en kan via een energiecoöperatieve ter beschikking worden gesteld van de buurt. Ook wordt voorzien in een nieuwe woonontwikkeling van maximaal 0,75 ha. Langs de A12 komt een geluidsbuffer met een groen bermenlandschap. Een gecombineerd eco-recreaduct verbindt de openruimtegebieden aan weerszijden van de A12 voor mens en dier en mildert de barrière die de A12 is.

Planningsproces

De Vlaamse overheid heeft inmiddels een startnota klaar voor een Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (GRUP). Met zo’n GRUP verankert men de vooropgestelde ontwikkeling van het gebied juridisch en ruimtelijk en wordt de bestemming ‘industriegebied’ omgezet in de juiste bestemmingen voor de toekomst: landbouw, natuur, park, kmo-zone, woongebied. Het is de Vlaamse Regering die uiteindelijk beslist over de herbestemming en de invulling van de site. Het GRUP buigt zich over een gebied van 93,5 ha, omdat het soms logisch is om ook aangrenzende percelen mee op te nemen in de herbestemming. Zo wordt in het noorden een ruime zone meegenomen om de bestaande zonevreemde bedrijven en de weginfrastructuur naar Londerzeel-Zuid mee op te nemen. In het zuiden neemt men het Secretarisbos en kleinere restgebieden mee met het oog op natuurlijke structuren of ecologische verbindingen.

Het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan kreeg de naam ‘Westrode Morgen’. Zo’n planningsproces doorloopt vijf fasen en neemt minimaal twee jaar in beslag. Er volgen ook enkele openbare onderzoeken, waarbij ook particulieren inspraak krijgen in het planningsproces. Voor het geheel van de openruimtebestemmingen maakt de Vlaamse Landmaatschappij een inrichtingsplan op, dat ze later uitvoert met een landinrichtingsplan.

Break-even?

De verkoop is beslist, maar de onderhandelingen lopen nog. Zo zouden er nog vervuilende stoffen in het gebied zijn aangetroffen en wordt er nog onderhandeld over de invulling (of opvulling) van de bufferstrook. Haviland wou ‘gecompenseerd worden’ voor zijn onkosten, maar is er ooit een volledig financieel plaatje gemaakt? Was de aankoopprijs in de jaren 1990 eerder laag en hebben de zowat dertig jaar eigendom geen huur- of pachtgelden van landbouwers opgeleverd? Welk bedrag Vlaanderen ook neertelt voor de 60 ha open ruimte, in combinatie met de wellicht lucratieve verkoop van de kmo-zone en de woonzone aan privé-investeerders, zal het wellicht wel meer zijn dan de break-even die Haviland voorhield. Al neemt dat niet weg dat deze oplossing ook zijn voordelen heeft. Zo komt er na ongeveer vijftig jaar rechtsonzekerheid eindelijk volledige rechtszekerheid voor het gebied en krijgen we een duidelijk zicht op een mooie toekomst. Dat kan de prijs die Vlaanderen ervoor wil betalen zeker verantwoorden. De ongemakkelijke vraag blijft evenwel waarom het bijna vijftig jaar moest duren om manifest foute of achterhaalde beleidsbeslissingen recht te zetten?