Het is opvallend hoeveel vrouwen, die in de loop van de geschiedenis belangrijke zaken hebben verwezenlijkt en die in hun tijd zelfs redelijk bekend waren, toch tussen de plooien zijn verdwenen’, zegt auteur Gaea Schoeters, initiatiefnemer van de Dead Ladies Show. Voor elke show vraagt Schoeters drie gasten om het publiek te gidsen door leven en werk van vrouwelijke kunstenaars of wetenschappers die niet de historische reputatie kregen die hen toekomt. Zo komen we in De Muze van Meise meer te weten over de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector, de Vlaamse dichteres Alice Nahon en de Iraanse filmmaakster en dichteres Forough Farrokzad. Voor het muzikale luik zorgen sopraan Noémie Schellens en pianiste Lies Colman die liederen brengen van de Pools-Brits-Brusselse componiste Régine Poldowski en de Duitse mystica Hildegard von Bingen.

Gek van frustratie

Hoe komt het dat veel vrouwen, in tegenstelling tot hun mannelijke collega’s, uit het voetlicht verdwenen? ‘Vaak valt op dat de verdwijning van die vrouwen cyclisch is’, zegt Schoeters. ‘Na één of twee generaties worden sommigen van hen herontdekt – zoals momenteel een heleboel vrouwen uit de vroeg 20e-eeuwse literatuur – om dan opnieuw te verdwijnen. Dat is niet het gevolg van een complot, maar van de manier waarop een canon wordt opgebouwd, namelijk door namen te noemen. Mannen hebben nu eenmaal de neiging om vaker de namen te noemen van hun mannelijke voorgangers en collega’s. Ook al omdat die vaak beroemder en bekender zijn. Door een beroemde voorganger aan je eigen naam te koppelen, schrijf je jezelf mee in in de geschiedenis. Dat werkt minder goed met vrouwen.’

Daarnaast ziet Schoeters hoe veel vrouwen niet alleen weinig steun kregen, maar echt tegenstand ondervonden, met soms tragische gevolgen. ‘Veel vrouwen excelleerden ondanks die tegenstand, wat doet besluiten dat veel andere vrouwen er nooit aan toekwamen om te realiseren wat ze in hun mars hadden. Omdat ze geen uitlaatklep vonden voor hun talent, opgesloten zaten in hun huwelijk en ondergewaardeerd werden, werden ze soms letterlijk gek van frustratie. Psychologische problemen, verslavingen en zelfmoorden komen vaak voor, en uit briefwisselingen en dagboeken blijkt de link met hun creatieve frustratie en het gebrek aan erkenning.’ Ten slotte zijn er ook verschillende voorbeelden van verwezenlijkingen van vrouwen die werden ingepikt of geclaimd door mannelijke collega’s, concurrenten of de beroemdere echtgenoot.

Natuurlijk bevat elke Dead Ladies Show ook verhalen van vrouwen die wel op een gelukkige manier geleefd hebben met hun verwezenlijkingen. Schoeters: ‘Ik vraag de sprekers die in de show zitten voor welke vrouwen zij zelf een echte passie hebben. Zo kiest Annelies Beck, die lang in Brazilië heeft gewoond, voor Clarice Lispector waarvan zij het werk door en door kent. Dat zorgt ervoor dat het publiek ook begeesterd geraakt. Alice Nahon rekende ik in mijn schooltijd tot de duffe dichters, maar als Maud Vanhauwaert daar met oprechte liefde en passie over komt praten, wordt dat plots een heel andere figuur. Zo merk je dat de manier waarop je iemands werk levend houdt en inschrijft in de canon, heel belangrijk is voor de manier waarop iemand wordt onthouden of niet.’

Politieke pen

Actrice en zangeres Sachli Gholamalizad brengt in Meise met volle overtuiging het verhaal van de Iraanse dichter en cineaste Forough Farrokhzad (1935-1967), die een belangrijke inspiratiebron is voor haar. ‘Farrokhzad zocht naar vrijheden in een maatschappij die haar daarvoor afstrafte. Voor de zoektocht naar haar rol als moeder en kunstenaar betaalde ze een hoge prijs. De scheiding van haar man zorgde ervoor dat ze haar zoon niet meer bij zich mocht houden en leverde haar het verwijt op dat ze voor haar kunst koos in plaats van voor haar kind. Dat heeft veel invloed gehad op haar werk, maar ook op haar psychische gezondheid.’

Toch wordt Farrokhzad tot op vandaag veel gelezen in Iran. ‘Elke generatie pikt haar op en herkent zijn eigen situatie in wat zij schrijft’, aldus Gholamalizad. ‘Nu is er het verstikkende regime van Khamenei, maar ook in de tijd van de sjah was het niet gemakkelijk voor vrouwen. Toch durfde zij vanuit haar vrouwelijk perspectief schrijven over seksualiteit en feminisme. Zij doorbrak grenzen opdat anderen van vrijheid konden proeven. En ze werd gepubliceerd.’ In de Perzische cultuur heerst dan ook een groot respect voor poëzie. ‘Poëzie is er vaak gelinkt aan politiek omdat je er alleen een blad papier en een pen voor nodig hebt. En omdat het je woordenschat versterkt en je beter wapent tegen onrecht, volgens een andere logica dan die van oorlog en onderdrukking.’

DI – 5 MAART – 20.00
Dead Ladies Show
Annelies Beck, Maud Vanhauwaert & Sachli Gholamalizad
Meise, GC De Muze van Meise, 02 892 24 40, www.gaeaschoeters.be