In de loop van vijf dagen kruisen de levens van een handvol personages elkaar in en rond een kuuroord voor vrouwen met een onvervulde kinderwens. De spil tussen hen is de verpleegster Ruzena, die beweert zwanger te zijn van een beroemde trompettist. Afscheidswals (1973) is Kundera’s derde roman en de laatste die hij in Tsjechoslowakije schreef, voor de anticommunistische auteur noodgedwongen het land ontvluchtte.

De Schepper

‘Vijfentwintig jaar geleden bleef me vooral het personage dokter Skréta bij’, vertelt Wintmolders. ‘De andere personages zien hem als de grote redder, want hij helpt onvruchtbare koppels aan een kind. Alleen blijkt al snel dat hij dat op een bedrieglijke manier doet.’ Skréta werpt zich op als een alwetende schepper, iemand met macht over leven én dood. Een koele en wrede schepper ook, want in zijn wereld is geen plaats voor ethiek of empathie. De religieuze metafoor klinkt nog zinniger wanneer we Skréta bekijken in relatie tot de andere personages, vooral de rijke Amerikaanse zakenman Bertlef. ‘In zijn vertrekken schijnt een mysterieuze blauwe gloed, waarvan niemand weet waar die vandaan komt. En op een bepaald moment klopt er een klein meisje bij hem aan met een dahlia in de hand. Haar aanwezigheid krijgt geen verklaring, ze is een soort engel die de Amerikaan komt halen.’ Tegen het eind van de roman bedenken beide mannen zelfs een vreemde constructie waardoor ze vader en zoon worden.

Blauwe pil

Alle personages zitten vast in een hen geheel eigen, egocentrische en rigide manier van doen en denken. Tegelijk streven ze ook elk een vorm van vrijheid na: een vlucht, een leugen, een keuze, een andere persoon, … ‘De meest extreme vorm van vrijheid komt aan bod in de vorm van een zelfmoordpil: de beschikking over het eigen leven, de keuze voor de eigen dood. Niet toevallig is ook die pil blauw.’

Een prettig universum schetst Kundera niet in Afscheidswals en een sympathiek personage is er niet in te vinden. ‘Hij beschrijft zijn wereld als theater. Het hele verhaal speelt zich af op een relatief kleine oppervlakte en af en toe geeft de auteur zelfs een soort regie-aanwijzingen waardoor hij op een metaniveau naar zijn eigen verhaal kijkt.’ De roman beslaat ook vijf dagen, een parallel met de vijf delen van een klassieke tragedie. In zekere zin zijn de personages van Afscheidswals ook in-tragisch, maar de situaties waarin ze vastzitten, doen meer denken aan een tragikomedie, soms zelfs een deurenkomedie. Kundera zelf hield het op een vaudeville.

‘Kundera’s bekendste boek is De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (1984). Die lichtheid waarmee de personages leven en dood benaderen is een thema dat steeds terugkeert bij de auteur. Ook in deze vroege roman doen de personages maar op, zonder rekening te houden met anderen. Eigenlijk zou elke Kundera De ondraaglijke lichtheid van het bestaan kunnen heten.