Dat blijkt uit de derde capaciteitsmonitor die onderzoekers Nele Havermans, Terhi Kangas en Johan Surkyn (HIVA KULeuven), samen met onderzoekers van de VUB, uitvoerden in opdracht van de Vlaamse overheid. ‘Er wacht de Vlaamse Regering een moeilijke taak om voldoende plaatsen bij te creëren’, aldus Havermans. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA): ‘Voor wie in de Rand woont, is dit geen nieuws. Dankzij de nieuwe capaciteitsmonitor krijgen we een beter beeld van de situatie en kunnen we ons voorbereiden op wat komt.'

De capaciteitsmonitor maakt sinds 2015 om de drie jaar een prognose van de toekomstige behoeften aan plaats in het Vlaams basis- en secundair onderwijs door verschillende factoren in kaart te brengen, zoals demografische evoluties, pendelbewegingen van leerlingen en de doorstroom en uitstroom in het onderwijs. Ook wordt becijferd welke school hoeveel stoelen telt. Reeds aangekondigde capaciteitsuitbreidingen tegen 2027-2028 worden daarbij in rekening gebracht. ‘Er is altijd een foutenmarge, maar uit de vorige twee monitors blijkt dat onze onderzoeksmethode accurate resultaten oplevert’, zegt Havermans.

Globaal gezien wordt er in heel Vlaanderen tegen 2027-2028 een daling van de vraag naar basisonderwijs verwacht. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de provincie Vlaams-Brabant gaat het eerder om een stagnering of zelfs een stijging, met capaciteitstekorten tot gevolg. ‘Ondanks alle geleverde inspanningen van de voorbije jaren om plaatsen bij te creëren, kunnen er hier toch nog altijd tekorten worden genoteerd.’ Sinds 2010 investeerde Vlaanderen al meer dan 70 miljoen euro in de onderwijszones Dilbeek, Halle en Vilvoorde, goed voor 5.000 extra plaatsen in het basisonderwijs en 3.700 plaatsen in secundaire scholen.

Basisonderwijs

In de top 15 van Vlaamse gemeenten die volgens de nieuwe capaciteitsmonitor kampen met een tekort aan plaats in het basisonderwijs staan vier erkende centrumsteden en negen gemeenten uit Halle-Vilvoorde. Drie van die gemeenten staan in de top 5. Zo wordt er in de stad Vilvoorde tegen 2027-2028 een absoluut tekort van 868 plaatsen genoteerd, wat bijna een verdubbeling is in vergelijking met drie jaar geleden. In Dilbeek zullen er volgens de prognoses 688 plaatsen te kort zijn, zo’n 300 minder dan in 2018 en in de stad Halle 594, of bijna 200 plaatsen meer. Op die manier lopen de tekorten in heel Halle-Vilvoorde op tot 4.058 plaatsen. Dat is ook duidelijk te zien in de top 5 van onderwijszones waarvan voorspeld wordt dat ze te weinig plaats zullen hebben tegen 2027-2028. De zone Dilbeek (die 10 gemeenten omvat) staat op de eerste plaats met 1.537 verwachte tekorten, de zones Vilvoorde (12 gemeenten) en Halle (10 gemeenten) volgen met respectievelijk 1.348 en 926 plaatsen tekort.

Van de top vijf van gemeenten met een tekort aan plaats in de scholen komen er drie uit Halle-Vilvoorde.

Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts is zich bewust van het probleem en injecteerde het basisonderwijs op basis van de capaciteitsmonitor met nieuwe middelen om plaatsen bij te creëren. Zo krijgt Vilvoorde de komende twee jaar subsidies om 215 extra plaatsen te voorzien, Dilbeek voor 170 plaatsen en Halle voor 150 plaatsen. Maar dat is lang niet voldoende. ‘Net daarom trokken we deze regeerperiode de totale capaciteitsmiddelen met de helft op van 50 miljoen euro per jaar naar 75 miljoen euro per jaar’, licht Weyts toe. ‘Bovendien bereiden we nu al de verdeling voor van de volgende enveloppe van 225 miljoen euro die gekoppeld is aan de nieuwe capaciteitsbarometer van 2024. De budgetten hiervoor zijn al tot op de laatste euro voorzien in de meerjarenbegroting.’

Er zijn meerdere verklaringen voor de tekorten in de Vlaamse Rand. Enerzijds is er de sterke demografische groei. In de Vlaamse Rand groeide de bevolking de voorbije tien jaar met bijna 10%, terwijl het Vlaamse gemiddelde op 5,5% ligt. Ook zijn er de capaciteitstekorten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. ‘We weten dat er vorig jaar 855 leerlingen geweigerd zijn in het Nederlandstalig kleuteronderwijs in Brussel. Wat we niet weten, is waar die leerlingen zijn terechtgekomen. Al kunnen we vermoeden dat een aantal onder hen naar de Vlaamse Rand is uitgeweken’, licht Havermans toe.

Secundair onderwijs

Ondanks de investeringen van de voorbije jaren tonen de prognoses ook tekorten aan in het secundair onderwijs. ‘Ik schrok van de situatie in de Vlaamse Rand’, zegt Havermans. ‘Zowel in Vlaams-Brabant als in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest blijven de leerlingenaantallen tot 2030 met zo’n 10% toenemen. Terwijl er in heel Vlaanderen een toename van de vraag wordt verwacht tot 2025-2026, maar de leerlingenaantallen daarna wel afnemen.’ Daardoor kijkt de onderwijszone Dilbeek tegen 2027-2028 aan tegen een van de grootste Vlaamse tekorten in het secundair onderwijs. Op lokaal niveau zal de stad Halle tegen dan 1.419 schoolbanken te weinig tellen, Vilvoorde 1.323. ‘Het is dan ook niet toevallig dat de Vlaamse Rand één van de weinige regio’s is die zowel voor het basis- als voor het secundair onderwijs kan rekenen op extra capaciteitsmiddelen’, aldus Weyts.

De minister investeert de komende twee jaar in 690 extra plaatsen in het secundair onderwijs in de onderwijszone Dilbeek, 575 in de zone Halle en 540 in de zone Vilvoorde. Havermans wijst op bijkomende uitdagingen voor de Vlaamse overheid. ‘Investeren in secundair onderwijs is een pak moeilijker gezien de specifieke richtingen en opleidingen. In deze barometer zien we dat dik één vijfde van de verwachte tekorten zich in het technisch onderwijs situeert. Bovendien zien we veel grotere pendelbewegingen bij leerlingen uit het secundair onderwijs. Vooral in een verstedelijkte regio steken zij vaak gemeente- of zelfs gewestgrenzen over om school te lopen. Tel daar de verwachte tekorten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 2.139 plaatsen bij en je beseft dat dit een ware evenwichtsoefening is.’

‘Naast de nieuwe middelen voor de capaciteit geven we ook huursubsidies aan scholen en investeren we via ons programma Scholen van Vlaanderen in gloednieuwe gebouwen’, zegt Weyts. De minister maakt zich sterk dat de bouw van scholen niet altijd lang hoeft te duren. ‘Een school met bijvoorbeeld een leegstaand kloostergebouw kan dat relatief snel inrichten als extra klaslokalen. We hebben ook een rapportering op poten gezet waarmee we de uitvoering van projecten sneller kunnen opvolgen. Maar dat de uitdaging groot is, is duidelijk.’