Woensdag 3 februari, 10 uur, Kraainem. Op het kruispunt van de Wezembeeklaan en de Koningin Astridlaan wordt een 22-jarige voetgangster op het zebrapad aangereden door een bus. Vrijdag 23 april, 17 uur, Zaventem. Ter hoogte van de aansluiting met de E40 vanuit Leuven wil een 55-jarige vrouw van rijstrook veranderen. Ze raakt een andere auto en wordt tegen een vrachtwagen gekatapulteerd. Vrijdag 23 april, zelfde tijdstip, Groot-Bijgaarden. Een 27-jarige motorrijder uit Lede merkt een file op de E40 te laat op. Hij rijdt in op een auto en komt tegen de betonnen middenbermterecht. Maandag 3 mei, 14.20 uur, Zaventem. Op de buitenring rijdt een 37-jarige Nederlandse vrachtwagenchauffeur in op zijn voorligger, die aanschuift in een file.

Vier korte berichten in de krant, die geruisloos verdwijnen tussen de plooien van de dag. Vier overlijdens, schijnbaar een onvermijdelijke bijwerking van onze mobiliteit. Op de Vlaamse wegen kwamen vorig jaar 247 mensen om het leven en vielen er 22.341 gewonden. In Vlaams-Brabant waren er 30 dodelijke verkeersslachtoffers en 2.456 letselongevallen.

Voorbeeldige leerling

Wie de cijfers ruimer bekijkt, op Vlaams niveau en over langere tijd, komt tot twee bijzondere vaststellingen. Eén: Vlaams-Brabant is met 30 verkeersdoden in 2020 eigenlijk nog een relatief voorbeeldige leerling. In Oost-Vlaanderen vielen er vorig jaar 67 verkeersdoden, in Antwerpen 61, in West-Vlaanderen 51 en in Limburg 38. Het aantal letselongevallen en verkeersslachtoffers per 100.000 inwoners is in de provincie Vlaams-Brabant het laagst van alle provincies. De drukke wegen en autosnelwegen zorgen ervoor dat de gemiddelde snelheid er lager ligt, waardoor minder ongevallen met letsels plaatsvinden.

Tweede vaststelling: het aantal dodelijke ongelukken is de jongste vijftien jaar aanzienlijk gedaald. In Vlaanderen waren er dat in 2005 nog 588, vorig jaar 247. Kanttekening: in 2018 en in 2019 lag het aantal dodelijke verkeerslachtoffers telkens een beetje hoger dan het jaar voordien. ‘We zien bij alle groepen in het verkeer een daling in het aantal slachtoffers, behalve bij de fietsers’, zegt Stef Willems, woordvoerder van Vias, het onafhankelijke kenniscentrum voor verkeersveiligheid en mobiliteit. ‘De verklaring is dubbel. Enerzijds kun je auto’s veiliger maken met allerlei elektronische hulpsystemen en een aangepaste carrosserie, maar een fiets blijft een fiets. Anderzijds wordt er meer gefietst, en ook meer door oudere mensen. Wanneer iemand van 75 valt, is de impact vaak groter dan wanneer iemand van 25 dezelfde val maakt. De populariteit van de elektrische fiets betekent ook dat de snelheid waarmee fietsers vallen hoger ligt.'

Menselijk gedrag

Globaal evolueren de cijfers in de goede richting, maar er blijft veel werk aan de winkel. Tijdens de aangekondigde flitsmarathon eind april reed 10% van de gecontroleerde voertuigen in de politiezone Vilvoorde-Machelen te snel. In politiezone Zennevallei was dat zelfs 19%. En dat terwijl het overgrote deel van de ongevallen te wijten is aan ons eigen gedrag in het verkeer. ‘Negen op de tien ongevallen zijn te wijten aan menselijk gedrag’, zegt Stef Willems. ‘Overdreven of onaangepaste snelheid en alcohol- en druggebruik achter het stuur zijn belangrijke oorzaken van verkeersongevallen, maar niet de enige. Steeds vaker zien we dat ongelukken veroorzaakt worden door afleiding, en dan vooral door de smartphone. Mensen willen toch bellen of een Facebookbericht lezen. Minder dan 10% van de ongevallen gebeurt door een technisch mankement aan de auto of door slechte infrastructuur.’

13 gevaarlijke punten

Ook al zijn het de weggebruikers zelf die meestal aan de basis van een ongeval liggen, dat wil niet zeggen dat de wegen en kruispunten niet zo veilig mogelijk moeten zijn. Omdat je nu eenmaal niet alle plekken tegelijk kunt aanpakken, werkt het Agentschap Wegen en Verkeer met een zwarte lijst. ‘Sinds 2018 werkt de Vlaamse overheid met een dynamische lijst van gevaarlijke punten langs gewestwegen’, legt Anton De Coster, woordvoerder van het Agentschap Wegen en Verkeer Vlaams-Brabant, uit. ‘Op die manier kunnen de gevaarlijke punten in het verkeer sneller worden aangepakt. De lijst wordt elk jaar geüpdatet op basis van de meest recente ongevallencijfers.’

Onze regio telt momenteel dertien gevaarlijke punten. Vijf daarvan liggen op de Ring (twee in Wemmel, één in Zaventem, één in Hoeilaart en één in Kraainem), in Dilbeek en Machelen is de plaats waar de uitrit van de Ring op respectievelijk de Ninoofsesteenweg en de Beaulieulaan uitkomt zwarte punten. Daarnaast staan onder meer ook de Haachtsesteenweg in Machelen, de Mechelsesteenweg in Sterrebeek en de Leuvensesteenweg in Zaventem op de lijst.

‘Gevaarlijke punten zijn locaties die objectief onveilig zijn en waar de afgelopen jaren meerdere ernstige verkeersongevallen zijn gebeurd’, zegt De Coster. ‘Het soort maatregelen die we nemen om kruispunten te beveiligen, is zeer divers. Het hangt af van de lokale situatie. De kruispunten met verkeerslichten willen we conflictvrijmaken. Dat houdt in dat verschillende rijrichtingen en verplaatsingsmiddelen apart groen krijgen, zodat ze minder of helemaal niet meer met elkaar in conflict komen. Op andere kruispunten gaat het erom alle weggebruikers beter zichtbaar te maken, bijvoorbeeld door kruispunten – althans het deel van het kruispunt bestemd voor het autoverkeer – compacter te maken, of door veilige oversteekplaatsen aan te leggen voor actieve weggebruikers.’

‘Het is een samenspel van kennis en sensibiliseren, de pakkans verhogen en correct bestraffen.’

Op lokaal niveau

Verkeersveiligheid blijft een werkpunt. Dat beseft ook Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters (Open VLD). ‘Vanuit Vlaanderen werken we daarvoor samen met de lokale besturen, want verkeersveiligheid is een absolute prioriteit die aangepakt moet worden op alle bestuursniveaus’, zegt de minister. ‘Het aantal verkeersdoden moet jaarlijks dalen. Daarbij hebben we extra aandacht voor de kwetsbare weggebruiker. Er worden heel wat middelen uitgetrokken om de verkeersveiligheid te verhogen: via subsidies voor veiligere schoolomgevingen en schoolroutes, extra investeringen in fietsinfrastructuur, het oplossen van gevaarlijke punten, door steden en gemeenten de mogelijkheid te geven om via GAS-boetes lichte snelheidsovertredingen te handhaven, het verhogen van het aantal trajectcontroles,…’

‘Er is vooruitgang geboekt, bevestigt Willems van Vias. ‘Zeker de schoolomgevingen zijn de laatste jaren veel veiliger geworden, en ook qua handhaving zijn de laatste jaren stappen vooruit gezet. Wat in ons land ontbreekt, is een veiligheidscultuur. Bijna iedereen is het erover eens dat drinken en rijden niet samengaan, maar toch geeft ongeveer een kwart van de bestuurders aan al achter het stuur te zijn gekropen met te veel of bijna te veel glazen op. Op café hoor je te vaak Pas op, de politie staat daar en daar te controleren in plaats van Je hebt te veel gedronken, neem een taxi om naar huis te gaan. Die mentale omslag moeten we nog maken.’

Recidive

Gedragsverandering is evenwel niet makkelijk. ‘Om de mentale shift te maken moet op meerdere terreinen ingezet worden’, zegt Willems. ‘Het is een samenspel van kennis en sensibiliseringsacties, plus het verhogen van de pakkans, én een correcte bestraffing.’

Wat dat laatste betreft, organiseert Vias cursussen voor verkeersovertreders, onder meer voor wie met een opgedreven brommer door de politie werd gevat, voor wie dronken achter het stuur zat of voor plegers van een vluchtmisdrijf. ‘Uit onderzoek blijkt dat de vormingen voor verkeersovertreders hun effect niet missen. Zeker bij een eerste veroordeling. Bij die mensen zien we dat de kans op recidive veel kleiner is dan bij mensen die een geldboete en rijverbod hebben gekregen. Werken aan verkeersveiligheid is een voortdurend proces. Sensibilisering en vorming blijven heel belangrijk. De rijopleiding werd een aantal jaren geleden hervormd, met onder meer een terugkommoment. Dat is veelbelovend, maar het is nog te vroeg om daar echt al de effecten van te zien.’

Actuele lijst van gevaarlijke punten in de regio

Machelen

• Beaulieustraat, R0 uitrit, Woluwelaan
• Haachtsesteenweg, Woluwelaan