Bewustzijn was al de focus van Laureys zijn baanbrekende onderzoek bij coma- pa tiënten, maar sinds hij in een persoonlijke  crisis zelf heeft ervaren wat medi tatie met een mens kan doen, richt zijn onderzoek zich ook daarop. ‘Ik schrijf ondertussen ook meditatie voor aan patiënten.’

Tien jaar geleden verscheen in RandKrant een eerste interview met neuroloog Steven Laureys. In het artikel In de hersenen kijken ging het over de bewustzijnsschaal die Laureys voor comapatiënten ontwikkelde in het universitaire ziekenhuis Sart-Tilman in Luik. Dat wetenschappe lijke onderzoek leverde hem wereldwijd een ijzersterke reputatie op. Ondertussen zijn we een decennium verder en verscheen Het no-nonsense meditatieboek en is hij bezig aan een volgend boek over hoe je zelf je levenskwaliteit in handen kan nemen door goede gewoonten aan te kweken die gezond zijn voor je brein. Meditatie in plaats van medicatie? Niet meteen wat je van een arts en wetenschapper verwacht. ‘

‘Ooit heb ik gezegd dat mindfulness een hype was voor de vrouwenbladen. Dat neem ik terug. Dat was voordat ik er meer van afwist. Als neuroloog verdiep ik me in de studie van het menselijk bewustzijn. Dat intrigeerde me al toen ik op mijn achttiende vanuit Hoeilaart naar de VUB trok om geneeskunde te studeren. Op die leeftijd ben je bezig met grote levensvragen. Wat is leven? Hoe komt het dat materie levend wordt? En misschien wel het grootste wonder: wat maakt dat bij dat leven een bewustzijn wordt gecreëerd? Daarom heb ik voor de specialisatie neurologie gekozen.’ 

‘Aanvankelijk deed ik wetenschappelijk onderzoek naar wat er in je hersenen gebeurt als je slaapt. Dat is verschoven naar bewustzijnsstoornissen als coma, minimale bewustzijnsstatus, het niet-responsief waaksyndroom (vegetatieve status) en het locked-in syndroom. Ik heb ook de GIGA Consciousness Group opgericht om, samen met andere wetenschappers, de effecten van ziektes, letsels, medicatie en psychische aan doeningen op de menselijke perceptie en bewustzijn te bestuderen. Toen ik daarmee begon was dat eigenlijk not done, er waren geen onderzoeksbudgetten voor. Maar net dat grensverleggende trok me aan.’

Verbrand je je reputatie als wereld vermaarde onderzoeker en neuroloog niet als je een  populair boek over meditatie schrijft?

‘Dat was inderdaad niet zonder risico en niet alle collega’s nemen dat in dank af. Gelukkig zit ik nu in een positie waarin ik dat kan doen. Ondertussen is er ook meer wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van meditatie op ons brein. Want ik blijf een wetenschapper. In dat opzicht vind ik het jammer dat ik hierover in mijn opleiding als zorgverlener weinig tot niets heb gezien. In mijn vak ben ik geconfronteerd met collega’s met burn-outs en met suïcides.

Zoals sporten gezond is  voor je lichaam, is meditatie  goed voor je brein.

Uit ervaring weet ik dat meditatie je kan helpen angsten los te laten en stress te verminderen. Dat is te weinig geweten. Ondertussen schrijf ik meditatie voor aan sommige patiënten. Meditatie en medicatie zijn complementair. Recent onderzoek heeft aangetoond dat stress de telomeren – de uiteinden van onze chromosomen – sneller verkorten bij stress? Dat verkorten hoort bij het verouderingsproces. Je zou dus kunnen stellen dat stress je sneller doet verouderen. Maar: we zien dat meditatie dat proces tegengaat. Meditatie heeft dus effect op je DNA. Er is nog heel veel dat we nog niet weten, extra onderzoek is nodig. Dat gebeurt gelukkig meer en meer, bijvoorbeeld in het Mindfullnes Centrum aan de KULeuven. Ik kan jonge artsen en jonge onderzoekers alleen maar aanmoedigen om daarin verder te gaan.’

Hoe is die ommekeer er bij jou gekomen?

‘Vaak zie je dat een persoonlijke crisis mensen triggert om dieper na te denken en andere manieren te zoeken om wat hen overkomen is, te verwerken. Zo is het ook bij mij gegaan. In 2012 draaide mijn huwelijk compleet onverwacht uit op een scheiding en was ik opeens een alleenstaande vader met drie jonge kinderen. Daar had ik het moeilijk mee. Alle professionele kennis en ervaring die ik had als arts kon me daar niet bij helpen. Ik zocht de oplossing in antidepressiva en slaapmiddelen. Stress probeerde ik op afstand te houden met sigaretten en alcohol. Wat uiteraard niet hielp. Na een tijd besefte ik dat gelukkig en ging ik op zoek naar andere manieren om te ontspannen. Ik ben met yoga begonnen en maakte kennis met meditatie. Ik voelde dat het me goed deed en was geïntrigeerd. Ik ben me erin gaan verdiepen en hoe meer ik er als wetenschapper over ontdek, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat meditatie meer dan relevant is.

Ik heb de kans gekregen om samen met mijn team én met een aantal onafhankelijke collega’s meer onderzoek te kunnen doen naar het effect van meditatie op de hersenen. Zo hebben we het brein van Matthieu Ricard kunnen onderzoeken, een boeddhistische monnik en de persoonlijke vertaler van de Dalai Lama. Als je meditatie met sport vergelijkt, is hij een topsporter. Het was verbazingwekkend om te zien hoe hij door meditatie zijn brein bijna helemaal kan controleren. We konden bij hem zelfs zien wat dat doet met de centra in je hersenen die je vermogen tot geluk besturen. Bij mensen die mediteren – zelfs bij beginners – kunnen we duidelijk zien dat de cellen die je emoties sturen, veranderen. Meditatie heeft een positief effect op je geest en op je lichaam, zoveel is duidelijk. Wat mij betreft mag mediteren zelfs een verplicht vak op school worden, waarin je leert omgaan met stress en emoties. In deze drukke tijden is daar nood aan. Het zou het aantal burn-outs doen dalen.’ 

Mediteren is voor veel mensen een zweverig begrip. Wat betekent het voor jou?

‘Meditatie is minder gecompliceerd dan je zou denken. Je hoeft geen expert te zijn, dure cursussen te volgen of urenlang in lotushouding op een matje te zitten. Meditatie is wel in het hier en nu leren zijn, leren loslaten. En daar zijn heel veel manieren voor. Ik vergelijk het graag met sporten: je kan gaan lopen, tennissen, zwemmen,… Je kiest de sport die bij je past. Ik heb zelf nog veel te leren, 

ik ben een beginner, maar een vorm van meditatie die ik vaak toepas, is gewoon even diep in- en uitademen, een aantal keren na elkaar. In de auto in de file, op een verloren moment tussen twee vergaderingen, wanneer je vliegtuig vertraging heeft. Even rustig doorademen en ik kan dingen loslaten. Vroeger kon ik ’s nachts wakker liggen en piekeren over van alles en nog wat. Door dan even alleen op het hier en nu te focussen, kan je loslaten en zit je niet zinloos te piekeren over dingen die nog moeten gebeuren, of niet. Mediteren is in ons gezin iets heel gewoon geworden. Iets wat we soms ook samen doen.’

Zou je kunnen stellen dat meditatie helpt om een overprikkeld brein tot rust te brengen? Als je kijkt naar het afgelopen decennium is het leven steeds hectischer geworden. Werk, files, drukte alom. Verklaart dat waarom meditatie en mindfulness steeds meer aandacht krijgen?

‘Elke periode heeft zo zijn uitdagingen. Ik ben blij om hier en nu te leven, ik denk vaak dat we te weinig appreciëren hoeveel geluk we hebben. Hier in de Rand is het leven ongelooflijk goed, misschien realiseren we ons dat onvoldoende. Maar: er wordt veel van ons gevraagd. We kennen het allemaal, het zoeken naar evenwicht. Langdurige stress moet je zien te vermijden. Elk symptoom, elke klacht verergert door stress. In het verleden is er te weinig aandacht naar mentaal welzijn gegaan. De steeds toenemende druk en de maatschappelijke versnelling is iets dat al sinds de industriële revolutie speelt en dat door de digitalisering van onze maatschappij nog toeneemt. Hoe ga je daarmee om? De Belgen zijn de koploper als het gaat over het gebruik van kalmerende middelen. Die zetten een rem op je brein, het is eigenlijk een vorm van zelfverdoving. Deze tijd vraagt dat we anders leren omgaan met die druk. Meditatie kan je op een gezonde manier stress en emoties helpen verwerken. Als wetenschapper heb ik pas nog in het parlement opgeroepen om hier structureel onderzoek naar te doen. En als arts vind ik het belangrijk om dat te delen met een breed publiek. Daarom heb ik Het no-nonsense meditatieboek geschreven.’

 Het no-nonsense meditatie boek van Steven Laureys is uitgegeven bij Borgerhoff & Lamberigts.