Wat waren de piekmomenten in jullie leven?

Neve: ‘Mijn eerste buitenlandse concert in Italië. Ik kwam net van de schoolbanken en had voor ons trio een concert weten te versieren op een fantastische locatie. Het werd een heel avontuur. Op de terugreis moesten wij in ons beste Italiaans een discussie aangaan om te vermijden dat zes extra vliegtuigtickets voor onze contrabas aangerekend zouden worden. Maar het is ons gelukt. Dat is ook het gevoel dat ik aan dat moment blijf koppelen. Wij, drie kleine Belgen, hadden onze eerste internationale ervaring. Een zalig moment van erkenning.’

Frans: ‘Op dit moment in mijn leven is dat een moeilijke vraag. Binnen een paar weken ga ik met pensioen. Op zo’n transitiemoment kijk je achteruit en hopelijk ook vooruit. (lacht) Als ik kijk naar het leven dat achter mij ligt, dan denk ik vooral in periodes. Mooie en moeilijke. Doorheen dat leven zie ik ook één rode draad en dat is muziek. Zelf ben ik geen muzikant, maar ik ben wel een enorme muziekliefhebber. Mijn piekmomenten zijn dan ook vaak verbonden met muziek. Het concert dat Leonard Bernstein in 1973 dirigeerde, was zo’n moment. En dan zijn er natuurlijk nog heel wat piekervaringen die ik onder meer als vader van twee schitterende kinderen mocht beleven.’

Welke dalen herinneren jullie zich?

Neve: ‘Rond mijn dertigste heb ik een donkere periode gekend. Ik had toen een paar relaties achter de rug. Het lukte me maar niet om mijn weg te vinden. Ook al had ik succes als muzikant en kon ik zalen vullen, toch voelde het alsof niemand me echt hoorde. Ik ben toen in het Brusselse nachtleven gevlucht. Dat ronddolen heeft zo’n anderhalf jaar geduurd. Tot het besef kwam dat ik mezelf toch wel heel erg aan het verwaarlozen was en steeds dichter bij de afgrond kwam. Uiteindelijk heeft de angst om dood te gaan me wakker geschud en me opnieuw voor het leven doen kiezen.’

Heeft die donkere periode je muziek gekleurd?

Neve: ‘Die duistere periode heeft alvast een album opgeleverd: Soul in a picture. De nummers van dat album zijn een afspiegeling van hoe ik mij toen voelde. Wanneer ik vandaag terugdenk aan die tijd ben ik blij dat die ver achter mij ligt.’

Wat was jouw moeilijkste periode?

Frans: ‘De zwaarste momenten in mijn leven situeren zich tijdens de periode dat mijn relatie in een crisis zat. Dan stel je jezelf heel existentiële vragen. Waarom zou ik blijven? Waarom zou ik gaan? Het vraagt kracht om die vragen eerlijk te beantwoorden. Ons antwoord bestond erin dat we gekozen hebben om te blijven. Eigenlijk moet ik zeggen: wij hebben ervoor gekozen om een nieuwe start te nemen.’

Samen een nieuwe start nemen, is makkelijker gezegd dan gedaan.

Frans: ‘Het was een positieve keuze die we als vrije mensen hebben gemaakt. We deden het niet omdat het zo hoorde, maar omdat we het zo wilden. Je mag niet vergeten dat je als mens doorheen de jaren evolueert. Doordat je allebei verandert, verandert ook je relatie. Het is een kwestie van elkaar opnieuw te vinden. Als ik naar mezelf kijk, dan zie ik iemand die zich met de jaren kwetsbaarder is durven gaan opstellen.’

Neve:(luistert aandachtig) ‘Ik heb mijn man ontmoet toen ik 38 jaar was. Onze relatie is dus nog relatief jong en gespaard gebleven van dieptepunten. Ik vind het mooi als jij vertelt dat je met ouder te worden je kwetsbaarheid meer durft te tonen. Op het eerste gezicht lijk ik een flapuit, iemand die makkelijk zijn gevoelens uit. Maar vergis je niet, dat is de bovenlaag. Daar onder schuilt er een onderlaag. Een hide and seek verhaal dat ik niet zo makkelijk met de buiten wereld deel. Ergens herken ik wat je zegt: met ouder te worden, durf je je inderdaad meer te tonen zoals je werkelijk bent.’

Neve: ‘Waarom is het zo moeilijk om in te zien dat we allemaal mensen zijn die eigenlijk dezelfde dingen willen?’

Frans: ‘Ik ervaar het als een evolutie naar authenticiteit. Het heeft vele jaren geduurd om die authenticiteit bij mezelf te voelen en vervolgens te tonen. Ik kom nog uit een generatie die werd aangeleerd om aan een vooropgesteld beeld te voldoen en om zoveel mogelijk aan de verwachtingen van anderen te beantwoorden. Dat je in de eerste plaats vooral jezelf moet proberen te zijn, was voor mij dan ook lange tijd niet evident. Maar met de jaren heb ik mezelf steeds beter leren kennen en ben zo steeds meer mezelf geworden.’

Neve: ‘Dat klinkt veelbelovend, want nu je met pensioen gaat, ga je keiveel tijd hebben om jezelf te zijn.’ (lacht)

Wat kan je nog raken?

Neve: ‘Kunst. Vraag me niet hoe, maar muziek kan me soms zo pakken dat ik niet meer weet waar ik het heb. Het mooie aan kunst is dat het je kan overvallen. Het pakt je. Choreografie kan dat bijvoorbeeld. Dan zie ik plots iets dat zo krachtig en kwetsbaar is en dan word ik naar een ander universum getrokken. Naar een plek die het hier en nu overstijgt. Onlangs nog overkwam het me toen ik de Amsterdamse Simfonietta het Requiem van Fauré hoorde brengen. Plots schoot ik vol. Beng! Het gebeurt een paar keer per jaar. Het zijn echte topmomenten. Dan ervaar ik iets dat onze planeet overstijgt. Noem het een soort mysterie. Een kracht die me raakt, sterker is dan mezelf en me meevoert naar een ruimte waar je zoiets als een universele harmonie ervaart.’

Frans: ‘Afgelopen weekend zag ik een documentaire over beeldend kunstenaar Marc Rothko. Het verhaal van die man fascineerde me dusdanig dat ik echt meegesleept werd in zijn wereld. Dat is een vorm van geraakt worden, een die zich op een verstandelijk niveau afspeelt. Emotioneel geraakt worden, dat gaat bij mij vrijwel altijd gepaard met muziek. Ik hou van liedjesteksten, maar in de eerste plaats blijft het toch vooral de muziek die me ontroert.’

Welke muziek kan je pakken?

Frans: ‘Fado kan me enorm raken. Die mengeling van gevoelens, die saudade, dat zoeken en niet vinden dat je in die nummers voelt.’

Neve: ‘Het is muziek vol melancholie.’

Frans: ‘Iemand die me is blijven fascineren, is Leonard Cohen. Onlangs nog kwam er postuum een nieuwe cd uit: Thanks for the dance. Het is muziek die gemaakt werd op basis van wat hij de laatste weken van zijn leven heeft ingesproken. Dat heeft mij heel erg geraakt.’

Welke muziek is voor jou op dit moment betekenisvol?

Neve: ‘Dat is een aartsmoeilijke vraag. Ik zou je een lijstje van vijftig muzikanten kunnen geven… Laat me toch even proberen. Op ons nieuwste album vind je een ballade die ik schreef voor Bob Collymore, de ceo van het telecombedrijf Safaricom in Kenia, die verleden jaar overleed. Hij was geen alledaagse ceo die me nog steeds inspireert. Een van zijn initiatieven was om een deel van de winst van zijn bedrijf aan Ghetto Classics te schenken. Dat is een organisatie die muziek lessen inricht voor de kinderen in de sloppen wijken, zodat ze hun talenten kunnen ontwikkelen. Toen ik onze saxofonist, die Collymore ook heeft gekend, dat nummer solo hoorde spelen, voelde ik een diepe verbondenheid. De energie die dan vrijkomt, overstijgt tijd en plaats. Volgens mij is dat het soort energie dat er overblijft als wij er niet meer zijn. Het verbindt ons over de grenzen van de dood.’

Frans: ‘De energie die muziek losmaakt, kan ook mij tot op een plek brengen waar ik alleen niet kan geraken. Het voelt haast alsof de muziek je optilt en naar andere oorden brengt.’

Neve: ‘Ik kan de magie van een noot alleen maar laten gebeuren wanneer het stil is.’

Welke rol speelt stilte in jullie leven?

Neve: ‘Zonder stilte geen muziek. In mijn nachtmerries gebeurt het wel eens dat ik een concert speel voor een lawaaierig publiek dat niet stil te krijgen is. Stilte is levensnoodzakelijk voor een muzikant. Ik kan de magie van een noot alleen maar laten gebeuren wanneer het stil is. Ik laat me graag verrassen door de stilte.’

Hebben jullie nood aan stilte?

Frans: ‘We leven in een tijd waarin er voortdurend van alles te beleven valt. Er is zoveel te doen en we willen zo graag overal bij zijn. Al die prikkels zorgen ervoor dat de nood aan innerlijke rust almaar groter wordt. Er wordt vaak gezegd dat we voldoende me-time moeten inbouwen. Dat klopt, maar voeg daar maar prikkelvrije tijd aan toe. Voor je geest is dat ontzettend belangrijk. Als die tot rust komt, ga je dingen helderder zien. Dan kunnen er plots oplossingen opduiken die,  wanneer je te druk bezig bent, niet naar boven komen. De pianist Stephen Hough vatte het mooi samen: Silence is the necessary soil for any thought to flourish.

Frans: We moeten voldoende tijd voor onszelf uittrekken. Prikkelvrije tijd.

Neve: ‘Minstens een keer per jaar ga ik kitesurfen aan een lagoon in de Marokkaanse Sahara. ’s Avonds heb je er geen elektriciteit. Zalig. In plaats van naar het scherm van je smartphone te kijken, kijk je opnieuw naar elkaar. Na zo’n week voelt mijn geest zich leeg en vrij. Digital detox, ik kan het iedereen aanraden.’

In dit leven kan het noodlot hard toeslaan. Wie of wat helpt jullie op die momenten om met de onmacht om te gaan?

Frans: ‘In mijn leven ben ik tot nu toe gespaard gebleven van al te dramatische ervaringen. Mijn ouders zijn overleden, maar dat is de gang van het leven.’

Neve:‘Tot nu toe is het lot me welgezind. Ik ben wel al een paar keer aan het noodlot ontsnapt. Ik was een paar dagen voordien in het winkelcentrum waar er in Nairobi in 2013 een aanslag plaatsvond. Ik had dus een van de slachtoffers kunnen zijn. Dat dacht ik ook op 22 maart toen de luchthaven in Zaventem werd aangevallen. Ik heb dus al een paar keer in mijn leven veel geluk gehad. Het noodlot kan echt heel dichtbij komen.'

22 maart 2016 was een noodlottige dag voor onze regio en onze samenleving. We zijn vier jaar later. Hebben we iets uit die tragische dag geleerd?

Neve: ‘Goede vraag. Ik heb het gevoel dat we als samenleving geen stappen voorwaarts hebben gezet. De enige kracht die door de aanslagen is versterkt, is die van de polarisatie.’

Frans: ‘Ik heb de neiging om Jef bij te treden. Natuurlijk zijn er positieve initiatieven om meer harmonie in onze samenleving te brengen. Toch kan ik me niet van de indruk ontdoen dat in het algemeen het begrip en de openheid ten aanzien van de andere niet zijn toegenomen. Mohamed El Bachiri maakte met zijn boek Een jihad van liefde een krachtig statement. Eigenlijk zou zijn boek verplichte lectuur moeten zijn.’

Neve: ‘Een kantelpunt waarop we meer naar elkaar beginnen toe te groeien, hebben we nog niet bereikt. Waarom is het zo moeilijk om in te zien dat we allemaal mensen zijn die eigenlijk dezelfde dingen willen? Gezondheid, liefde, goede familiebanden en vrienden. Dat is toch waar we met zijn allen naar streven? Waarom dringt dat besef onvoldoende tot ons door? Waarom laten we toe dat beleidsmakers ons tegen elkaar opzetten? Soms denk ik dat we als mensheid eens bedreigd zouden moeten worden door een buitenaardse factor. Dan zouden we eindelijk beseffen dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten.’

Frans: ‘Het is inderdaad bedroevend en ontmoedigend dat we in 2020 moeten vaststellen dat er wereldwijd een populistisch beleidsdiscours wordt gevoerd waarin elke vorm van nuance lijkt te verdwijnen. En dit terwijl ik er lange tijd van overtuigd was dat onze beschaving enkel vooruit kon blijven gaan.’

In de muziek is harmonie een basisbegrip. Kunnen de wetten van de harmonie onze samenleving vooruithelpen?

Frans: ‘Harmonie betekent niet dat je het altijd met elkaar eens moet zijn. Volgens mij kan er pas harmonie tussen mensen ontstaan als ze autonoom en in alle vrijheid zichzelf kunnen zijn. Interesse in je medemens en respectvol met de andere omgaan, zijn voorwaarden om tot gelijkwaardigheid tussen mensen te komen. Een fundament voor een harmonieuze samenleving.’

Frans: ‘Interesse in je medemens en respectvol met de andere omgaan, zijn voorwaarden om tot gelijkwaardigheid te komen.’

Neve: ‘Even ter aanvulling: in de muziek ontstaat harmonie in de geest van één componist. Hij bepaalt welke klanken samen kunnen gaan. Dat is een overzichtelijker uitgangspunt dan een samenleving. Trouwens, om tot harmonie te kunnen komen, heb je frictie nodig. Als je die spanning wegneemt, dan neem je iets fundamenteels weg. Dan ga je iets fixeren wat per definitie voortdurend in evolutie is. Nationalisten hebben die neiging ook. Ze willen een samenleving volledig beheersen. Maar dan dood je een bepaalde vorm van creativiteit. Dan neem je iets essentieels weg.’

Kunst en cultuur kunnen de wereld niet redden, maar zonder is deze wereld verloren. Kunnen jullie zich in deze gedachte vinden?

Neve: ‘Als er geen cultuur zou zijn, waarom zouden we dan nog leven? Stel je voor dat je ’s ochtends opstaat en dat er geen muziek op je radio is. Of dat je niet geraakt zou kunnen worden door een boek, een standbeeld of een schilderij? Dat is toch geen leven. Kunst en cultuur zijn even essentieel voor een mens als eten en drinken. Kijk maar naar de afbeeldingen die de oermensen in de grotten maakten. Een mens kan niet zonder cultuur.’

Frans:‘Wat maakt een mens een mens? Het typeert ons dat we wezens zijn op zoek naar geluk en zingeving. Dat doen we door met elkaar in contact te treden en bij elkaar troost te zoeken. Iedereen doet dat weliswaar op zijn eigen manier. Via taal, muziek, tekeningen, rituelen,... Maar al die vormen waarmee we onszelf uitdrukken, zijn vormen van cultuur. Ze zijn met andere woorden niet weg te denken uit het leven van een mens.’

Wat betekent liefde voor jullie?

Frans: ‘Liefde gaat voor mij over in verbinding treden met de andere. Je doet dat met heel wat mensen, maar in het bijzonder met je levens partner. Liefde brengt je naar de essentie van dit leven.’

Neve: ‘Liefde geeft ons leven zin. Er is de liefde voor jezelf en voor de mensen rondom jou die je graag ziet. De persoon met wie je in het huwelijksbootje stapt, dat is een heel speciale vorm van liefde. Voor mij gaat er in dit leven niets boven liefde. Als iets geen liefde krijgt, dan gaat het dood. Ik denk dan ook dat het ergste wat je kan overkomen, een leven zonder liefde is.’

Frans: ‘Het hart als symbool van de liefde vind ik een mooi beeld. Soms kan je echt voelen hoe je hart open bloeit door de liefde. Ik kan dat zelfs voelen wanneer ik mensen toespreek en een connectie voel.’

Welk liefdeslied ligt jullie nauw aan het hart?

Neve: ‘Here’s to life van Shirley Horn. Eigenlijk gaat dat liedje over de liefde voor het leven.’

Frans: ‘Voor mij is dat Avond van Boudewijn de Groot. Hij zingt zo eenvoudig en zo juist: Want je kunt niets zeker weten en alles gaat voorbij. Maar ik geloof in jou en mij. Prachtig.

Wat heeft het leven jullie tot nu toe vooral geleerd?

Neve: ‘Dat je van niets schrik moet hebben. Het ergste wat je kan overkomen, is dat je dood gaat. Maar op een dag zal dat toch gebeuren. Daar is geen ontkomen aan. Dus doe maar wat je denkt te moeten doen. Ook al betekent het dat je risico’s moet nemen.’

Frans: ‘Lang heb ik gedacht dat ik mijn leven in grote mate kon regisseren. Tot blijkt dat je de touwtjes helemaal niet in handen hebt en dat het beste dat je kan doen is to go with the flow. Ik heb het dan over een energie, een groter geheel dat ons vooruit stuwt en zorgt voor evolutie. Zeven jaar geleden zijn mijn echtgenote en ik verhuisd naar het landelijke Vollezele. We wilden ons nieuwe huis een naam geven. Zo kwamen we op de versregel Lira nas mãos dos ventos van Fernando Pessoa, die nu als een kunstwerk van Irène Philips op onze gevel prijkt. Het betekent: harp in handen van de wind. Het zegt hoe we in het leven willen staan.’

Neve: ‘Mooi. Dat schrijf ik op.’

Afscheid nemen hoort bij het leven. Slagen jullie erin om in schoonheid afscheid te nemen?

Neve: ‘Afscheid nemen doe ik met muziek. De tristesse die ik dan voel, kan ik niet in woorden uitdrukken. Daarom zeg ik het met muziek. Het werkt bevrijdend. Ik zou niet weten hoe ik het anders dan met muziek zou moeten doen.’

Frans: ‘Binnenkort zet ik een punt achter een loopbaan van 21 jaar als algemeen directeur bij vzw ‘de Rand’. Het is een periode waarnaar ik met veel dankbaarheid zal terugkijken. Dat ik bewust naar dit afscheid kan toeleven, helpt mij om het in schoonheid te voltooien. En tegelijkertijd om mij stilletjes klaar te maken voor de start van een nieuwe levensfase.’

Jef Neve

• Belgisch pianist en componist met internationale erkenning.
• Componeerde onder meer de muziek voor de verfilming van het boek Sprakeloos van Tom Lanoye en de fictiereeks In Vlaamse Velden.
• Werkte mee aan de soundtrack van de film The Artist waarvoor hij een Oscar kreeg.
• Ontving meerdere onderscheidingen zoals de Klara Prijs in de categorie beste jazz, de Mia Prijs voor beste componist en muzikant.