Vijf gemeenten kampen met
vervuilde lucht
Twee projecten namen het voorbije jaar de luchtkwaliteit in de Vlaamse Rand onder de loep: CurieuzeNeuzen Vlaanderen en Fijn stof in de Rand. Allebei deden ze voor hun metingen een beroep op burgers, maar belangrijk om weten: hun opzet en de methodes die ze hanteerden verschilden sterk.
‘Het CurieuzeNeuzen-onderzoek was een zogenaamd citizen science-project, waarbij onder meer de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Universiteit Antwerpen betrokken waren’, legt Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij uit. ‘20.000 Vlaamse gezinnen, waaronder ook een aantal uit de Vlaamse Rand, deden in het voorjaar van 2018 een maand metingen naar stikstofdioxide, een belangrijke indicator voor luchtvervuiling door verkeer.’
Fijn stof in de Rand was dan weer een burgerinitiatief in de veel striktere zin van het woord. ‘Een honderdtal geëngageerde burgers hingen sensoren aan hun huizen en tuinen om te meten hoeveel fijn stof er in de lucht hing. Naast verkeer zijn factoren zoals het weer ook bepalend voor de hoeveelheid fijn stof. In die zin verschilt ons initiatief inderdaad van CurieuzeNeuzen’, zegt Wim Van De Velde, initiatiefnemer van Fijn stof in de Rand.
AUTOVERKEER ZORGT VOOR SLECHTE LUCHT
De aanpak was dus niet dezelfde, maar de algemene conclusie is dat op veel vlakken wel. De luchtkwaliteit in de Vlaamse Rand is op de meeste plaatsen niet beter of slechter dan in de rest van Vlaanderen, maar er zijn toch heel wat plekken waar ze te wensen overlaat. ‘Algemeen gezien vielen de metingen naar stikstofdioxide van CurieuzeNeuzen inderdaad wel mee voor de Vlaamse Rand, net als voor de rest van Vlaanderen trouwens’, verduidelijkt Katrien Smet van de VMM.
‘Hoe dichter bij de Ring, hoe sterker de luchtvervuiling.’
‘Maar er zijn toch een heel aantal plaatsen waar de concentraties hoog liggen, onder meer in Vilvoorde, Zaventem, Machelen en delen van Asse en Dilbeek. Dat heeft alles te maken met het wegennet. Hoe meer grote verkeersassen er door een gemeente lopen, hoe hoger de concentraties stikstofdioxide.Kruispunten met verkeerslichten of ronde punten, waar het verkeer vaak vastloopt, scoren ook heel slecht. En die zijn in de Vlaamse Rand in overvloed aanwezig.’
PIEKEN EN DALEN
Ook de metingen van Fijn stof in de Rand vertonen gelijkaardige tendensen. ‘Qua fijn stof zit je ook met pieken’, zegt Wim Van De Velde van Fijn stof in de Rand. ‘Hoe dichter bij de Brusselse Ring, hoe hoger de waarden. Dat verklaart onder meer waarom Vilvoorde en Grimbergen het zwaarder te verduren hebben dan Roosdaal en Sint-Martens-Lennik. Soms kan je echter ook met hoge concentraties aan fijn stof zitten middenin een landelijk gebied, bijvoorbeeld wanneer er in een straat veel mensen hun oude houtkachel aansteken of een vuurtje maken in de tuin. Combineer dat met zonnig en windstil weer en de sensoren gaan pieken. Zulke toestanden baren ons zorgen. De Europese dagnorm voor PM10, fijnstofdeeltjes met een diameter tot 10 micron, wordt in de Noordrand niet gehaald. De strengere richtlijn van de Wereldgezondheids organisatie wordt zelfs op geen enkel van onze meetpunten in de Vlaamse Rand gehaald.’
SENSIBILISERING
Het burgerinitiatief Fijn stof in de Rand is een jaar na de metingen dus niet bepaald optimistisch gestemd. ‘Of dat terecht is, laat ik in het midden’, reageert wetenschapper Frans Fierens van IRCEL, de intergewestelijke cel voor het leefmilieu. ‘Je moet er rekening mee houden dat de metingen gebeurden met goedkope sensoren. Of je zulke sensoren kan gebruiken om te toetsen of de Europese normen worden gehaald, is nog maar de vraag. Voor PM10 kan je dat sowieso vergeten. De meetonzekerheid is veel te hoog. Uitspraken die Fijn stof in de Rand daarover heeft gedaan zijn te kort door de ‘wetenschappelijke bocht’. Daarmee wil ik zeker niet zeggen dat burgermetingen niet nuttig zijn. Vooral rond sensibilisering spelen ze een belangrijke rol. Als je zelf meet, ga je ook meer aandacht hebben voor luchtvervuiling. Maar ik zou toch voorzichtig zijn met wetenschappelijke uitspraken te koppelen aan metingen met goedkope sensoren.’
‘Onze bedoeling is niet om de resultaten te gebruiken voor een wetenschappelijke paper, hoewel onze metingen toch opvallend vaak gelijklopen met de officiële’, reageert Wim Van De Velde van Fijn stof in de Rand. ‘We willen vooral het thema onder de aandacht brengen en mensen ervan bewust maken dat de oorzaken van luchtvervuiling vaak in kleine dingen zitten, zoals een vuurtje stoken.’ Ook CurieuzeNeuzen Vlaanderen heeft een en ander losgemaakt. ‘Door zulke initiatieven gaan mensen nadenken over hun gedrag en misschien eens wat vaker de auto aan de kant laten staan’, zegt Katrien Smet van de VMM. ‘Hoe meer we gaan beseffen dat elk klein beetje helpt, hoe beter.’
