We nemen allemaal onbewust dingen aan, schatten mensen en situaties in op basis van eerdere ervaringen. Vaak is dat onschuldig, maar wat als artsen of politici een denkfout maken? Weusten nam haar eigen denkproces onder de loep, deelt experimenten en inzichten van psychologen en geeft sprekende voorbeelden van mentale missers.

Waarom een boek over denkmechanismen en dwaalsporen?

‘Ik schreef eerder het boekje ABC van denkfouten waarin ik alledaagse vergissingen en denkfoutjes bespreek. Het begon mij op te vallen dat ikzelf ook dat soort stomme dingen doe. Zo greep ik twee maanden nadat ik een nieuwe pedaalemmer had gekocht nog steeds naar het aanrechtkastje waar ik voordien het afval in een prullenbak gooide. Ik vroeg me af of routines dan zo sterk zijn dat ze de regie kunnen overnemen? Ik wou meer te weten komen over het denkproces en ik ontdekte allerlei vreemde kronkels van het brein. We vertonen soms heel automatisch gedrag en kunnen zo onbewust perfect handelingen uitvoeren, maar er kan ook wel eens iets mis gaan.

Waarom is het belangrijk om zich bewust te zijn van denkfouten?

‘Eigenlijk zijn het niet echt fouten, soms gaat het ook goed als je iets snel beslist of op automatische piloot doet. Het ellendige is dat je niet weet wanneer het goed en wanneer het fout gaat. Het is belangrijk om inzicht te hebben in onze denkpatronen omdat het soms tot enorme calamiteiten kan leiden. Er is het voorbeeld van de vader die ’s ochtends naar zijn werk vertrekt, zijn vrouw vraagt of hij voor een keer de kleine naar de kribbe kan brengen. Vervolgens rijdt hij in de routine van elke dag naar zijn werk, parkeert de auto en vangt zijn werkdag aan. ’s Avonds treft hij het kind dood aan in de auto. Er zijn ook vliegtuigongelukken gebeurd omdat de bemanning gefixeerd was op één alarmlampje waarvan ze niet wisten wat het betekende, waardoor ze niet in de gaten hadden dat het vliegtuig de landing al had ingezet en neerstortten. Het kan dus gruwelijk misgaan. Er zijn ook onschuldiger voorbeelden van hoe ons brein ons op het verkeerde spoor kan zetten. Een paar weken geleden ontmoette ik in een hotel een Amerikaanse vrouw, een slordig, dikkig type, met vet haar en een joggingbroek. We raakten aan de praat en toen bleek, tot mijn verbazing, dat zij hoogleraar is aan Harvard. Zo zie je maar dat je soms heel snel een oordeel hebt over mensen.

Kunnen we het onszelf afleren om te snel foute conclusies te trekken?

‘Daar besteed ik in mijn boek een hoofdstuk aan. Hoe vaak denken mensen niet: dat overkomt mij niet of wat dom dat die arts die conclusie trekt. Het bewustzijn dat het jou ook kan overkomen, dat ook jij dit soort fouten kan maken, is heel belangrijk. Ik sta nu meer stil bij de dingen, vraag me af of ik niet te snel een beslissing heb genomen, of het wel klopt wat ik denk, of het niet anders zou kunnen zijn. In groep denken mensen ook anders. Dan krijg je soms een gevaarlijke tunnelvisie. Als de groep een mening heeft en jij bent het er niet mee eens, dan is het heel moeilijk om daar tegenin te gaan. Dat zie je ook op hoog niveau. Als een rechter een verkeerde beslissing neemt, gaan zijn collega’s hem zelden corrigeren. Dat heeft ernstige consequenties op maatschappelijk niveau.’

Wat raad jij aan als mensen een belangrijke beslissing moeten nemen?

‘Volg je intuïtie, zeker als die gestoeld is op eerdere ervaringen, maar je moet jezelf ook kritisch bevragen. Klopt het wel wat ik aanvoel of zet mijn brein me op een dwaalspoor? Laat ik me niet beïnvloeden door iets wat ik eerder heb meegemaakt, of door de groep? Mensen hebben ook de neiging om enkel de voordelen te zien, dus je moet jezelf ook afvragen of je de nadelen hebt opgemerkt. In mijn boek geef ik allerlei concrete voorbeelden uit het alledaagse leven, waardoor het heel toegankelijk is.’

Wat mogen we verwachten van je lezing bij deBuren?

‘Ik wil een paar testjes doen zodat mensen ondervinden hoe ze zichzelf voor de gek kunnen houden. Ons brein maakt 2% van ons lichaamsgewicht uit, maar slorpt 20% van onze energie op. Toch probeert je brein heel zuinig te zijn met je energie, dus je hoofd kiest de makkelijkste weg. Dat wil ik het publiek zelf laten ervaren. Daarnaast zal ik ook vertellen over de belangrijkste principes van ons brein en hoe het werkt en zal ik enkele vaak voorkomende denkfouten bespreken. En natuurlijk geef ik tips voor wat je eraan kan doen.’

WIN 3×2 vrijkaarten
Mail: debbie@deburen.eu

Waarom doen slimme mensen stomme dingen?
Suzanne Weusten
VR • 25 MEI • 12.30
Brussel, deBuren, www.deburen.eu