Welke thema’s beroeren de Vlaamse Rand het meest? Wat zijn volgens de burgemeesters en betrokkenen de grootste troeven van de 19 Vlaamse gemeenten rond Brussel? Hoe ervaren zij de impact van de ligging nabij de hoofdstad? En is er sprake van een soort Randidentiteit? Op die vragen zochten het Brussels Informatie-, Documentatie- en Onderzoekscentrum (BRIO) en het Documentatiecentrum Vlaamse Rand een antwoord in hun onderzoek In de ban van de Rand.

‘Voor alle duidelijkheid: het gaat om een beperkt verkennend onderzoek dat niet representatief is’, zegt BRIO-directeur Dimokritos Kavadias. ‘We bevroegen een selecte groep mensen die zich engageren voor de Rand. Enerzijds hebben we interviews gedaan met de burgemeesters uit de 19 gemeenten, anderzijds deden we een online bevraging bij een tweehonderdtal betrokkenen, mensen die actief zijn in de lokale politiek in de Rand, ambtenaren die het beleid vormgeven en burgers die deel uitmaken van het economische en/of sociale netwerk in de Vlaamse Rand. Op die manier hebben we de temperatuur van de Rand willen opmeten.’

DE UITDAGINGEN

De grootste uitdaging voor de Vlaamse Rand is de mobiliteit. Daar zijn zowat alle bevraagden het over eens. ‘Het feit dat we almaar vaker stilstaan in het verkeer vormt samen met het toenemende sluipverkeer het allergrootste knelpunt’, vertelt onderzoekster Ann Mares. ‘Die mobiliteit moet volgens alle bevraagde groepen absolute beleidsprioriteit krijgen. Uit de interviews met de burgemeesters blijkt opvallend genoeg dat ze weinig heil zien in het Gewestelijk Expresnet of het openbaar vervoer tout court. Alternatieven zoals fietssnelwegen kunnen op meer aanhang rekenen. Want de bussen staan ook stil.’

De grote demografische instroom en de gevolgen daarvan voor de Vlaamse Rand blijkt ook een belangrijke bekommernis, samen met het behoud van de lokale eigenheid. ‘De burgemeesters hechten veel belang aan het bewaren van het dorpse karakter van hun gemeente en zien ook op dat vlak grote uitdagingen’, legt onderzoeker Rudi Janssens uit. ‘Wie niet politiek actief is, hecht daar minder belang aan. Die groep spreekt eerder in termen van het behoud van de culturele identiteit en het Vlaams karakter. Zij vinden wellicht, veel meer dan de politici, dat er in de Vlaamse Rand op nog weinig plekken echt sprake is van dorpen.’

Mobiliteit, diversiteit en eigenheid staan niet geheel onverwacht bovenaan de lijst met uitdagingen. Het zijn vooral de thema’s die onderaan de lijst bengelen die verrassend zijn. ‘Thema’s als criminaliteit en veiligheid scoren erg laag. Dat was pakweg 15 jaar geleden waarschijnlijk anders geweest. Het heeft wellicht te maken met het feit dat de criminaliteitscijfers toch wat gedaald zijn de voorbije jaren’, meent Janssens. ‘Ook de traditionele communautaire strijd tussen Vlamingen en Franstaligen beroert nog weinig gemoederen. Die scoort bijvoorbeeld bij de betrokkenen het laagst als uitdaging voor de Vlaamse Rand.’

TROEVEN

De innige haat-liefdeverhouding van de regio met Brussel wordt in het onderzoek van BRIO en het Documentatiecentrum Vlaamse Rand nog maar eens bevestigd. ‘Vrijwel alle burgermeesters noemden de ligging nabij de hoofdstad spontaan als een van de belangrijkste troeven van hun gemeente’, zegt Mares. En tegelijk blijkt een andere troef het ‘kleinschalige karakter’ van veel van die gemeenten op een steenworp van de grootstad.

Mobiliteit, diversiteit en eigenheid staan niet geheel onverwacht bovenaan de lijst met uitdagingen.

De eigenheid van de Vlaamse Rand wordt blijkbaar voor een groot deel bepaald door de ligging vlak bij Brussel. ‘Maar er is nog een belangrijke factor’, merkt Kavadias op. ‘Vlaanderen, en de Vlaamse Rand nog meer, is sinds veertig jaar een van de meest geglobaliseerde regio’s ter wereld. De globalisering komt vanuit Brussel en sijpelt zo de Rand binnen.’ Eensgezindheid over het effect van de ligging nabij het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de globalisering die ermee gepaard gaat, is er niet. ‘De betrokkenen uit de onlinebevraging zien dat Brusseleffect minder positief in dan de burgemeesters. Zij zien de nabijheid van Brussel eerder als een probleem. Volgens hen zijn het rijke aanbod op het vlak van onderwijs, sport en cultuur en het groene karakter van de Rand belangrijkere troeven. Tegelijk wijzen ze ook op het feit dat de verstedelijking ervoor zorgt dat dat groene karakter wordt bedreigd. Een troef die tegelijk een uitdaging vormt dus.’

DE RANDIDENTITEIT

Leeft er zoiets als een Randgevoel of Randidentiteit? Afgaande op de antwoorden uit het onderzoek moeten we concluderen van niet. ‘Uit de bevraging blijkt dat het Randgevoel niet sterk leeft’, zegt Janssens. ‘De lokale politici vormen enigszins een uitzondering, maar het overgrote deel van de betrokkenen ziet zichzelf in eerste instantie als ‘Nederlandstalige’, dan als ‘inwoner van de gemeente’ en dan als ‘Vlaming’. ‘Randbewoner’ scoort laag, en dan vooral bij de actieve burgers. De enige echt gemeenschappelijke elementen die de bevraagden in alle gemeenten uit de Rand zien, zijn de problemen waarmee ze worden geconfronteerd. Op basis daarvan creëer je uiteraard geen identiteit.’

‘Buiten een soort sub - regionale identiteit bestaat er geen Randgevoel.’

Geen Vlaams Randgevoel, zoals een Limburggevoel. ‘Dat niet, maar er is wel sprake van een soort gemeenschappelijke identiteit in een aantal subregio’s zoals de Druivenstreek, het Pajottenland en de Zennevallei. Tussen die gemeenten is er blijkbaar wel een soort band. De burgemeesters beschouwen ook het Gordelfestival, RINGtv, RandKrant en vzw ‘de Rand’ als gemeenschapsbevorderende en verbindende initiatieven.”

DE TOEKOMST

Wil men in de toekomst een degelijk antwoord kunnen bieden op de massa uitdagingen waar de Vlaamse Rand voor staat, dan zal het volgens het onderzoek beleidsmatig anders en vooral méér moeten zijn. ‘Bij de burgemeesters klinkt het verwijt aan de hogere instanties van een gebrek aan kennis en erkenning van de specifieke noden van de Vlaamse Rand. Ze zijn ervan overtuigd dat ze veel te weinig middelen krijgen om de grootstedelijke druk op te vangen. Zij vinden dat ze worden behandeld als doorsnee Vlaamse gemeenten, terwijl ze ervan overtuigd zijn dat ze dat niet zijn’, zegt Mares. ‘Naast meer geld, zien ze ook meer samenwerking als absoluut noodzakelijk. En dat op alle vlakken. Van het Toekomstforum Halle-Vilvoorde, dat de 35 burgemeesters van het arrondissement verenigt, wordt door de politici veel verwacht.

Het zijn vooral de thema’s die onderaan de lijst bengelen die verrassend zijn, bijvoorbeeld veiligheid.

De burgemeesters vinden het belangrijk dat ze zo veel mogelijk met één stem spreken, om hun gewicht in de schaal groter te maken. Ze erkennen dat er op dat vlak nog groeimarge is.’ ‘Ook de samenwerking met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest moet beter’, vult Janssens aan. ‘Brussel krijgt van de bevraagden unaniem het verwijt dat het de Vlaamse gemeenten te weinig betrekt bij projecten die beide partijen aangaan. Denk bijvoorbeeld aan het dossier van het Eurostadion in Grimbergen. Maar een structurele samenwerking zien ze dan weer niet zitten. Ook daaruit blijkt opnieuw de ambigue houding van de Vlaamse Rand ten opzichte van Brussel.

DE CONCLUSIE

Mobiliteit staat dus met stip op 1 wat betreft de uitdagingen die dringend moeten worden aangepakt in de Vlaamse Rand. Een optimist zou denken dat we hier dus al bij al behoorlijk gelukkig zijn, als het ‘maar’ de mobiliteit is die ons het meeste zorgen baart. En toch. ‘Het feit dat we ons allemaal vastrijden, is natuurlijk geen kwestie van levensbelang’, zegt Kavadias. ‘Maar die mobiliteit blijkt toch meer en meer een bron van on-welzijn bij alle partijen. Dat vraagt dus dringend om een oplossing. Dat moeten de beleidsmakers goed beseffen. En ook het feit dat de troeven en sterktes die men aangeeft, tegelijk bovenaan het lijstje staan van de uitdagingen en problemen waarmee de Vlaamse Rand wordt geconfronteerd. Dat toont nog maar eens hoe groot de druk is op de regio.

 www.brio.be en www.docu.vlaamserand.be