Een baan op het snijvlak van cultuur, het zakenleven en de diplomatie. Een boeiende cocktail, leek het hem. Dus toen de culturele biënnale Europalia met zo’n voorstel bij Koen Clement aanklopte, twijfelde hij niet lang. ‘Als algemeen directeur leid je samen met je team het festival in goede banen en zorg je dat de financiering rond geraakt, wat telkens weer een gevecht is. Er komen ook veel contacten bij kijken, met het ministerie van Cultuur, de kunstenaars en curatoren van het gastland, maar ook met het Belgische ministerie van Buitenlandse zaken, bijvoorbeeld. We organiseren om de twee jaar een festival dat vier maanden duurt en bijna 300 evenementen telt, verspreid over het land. Dat is enorm.’ Elke twee jaar verdiept de hele ploeg zich in heden en verleden van het gastland in kwestie. ‘Ook dat is ongelooflijk. Er zitten mensen in mijn team die al dertig jaar voor Europalia werken. Zij hebben via hun werk heel de wereld leren kennen.’

WAT WE NIET WETEN

Toen hij begin vorig jaar in volle voorbereiding van de Indonesië-editie in het Europaliabad werd gegooid, stond hij er versteld van hoeveel je níét over een land weet. ‘Zoals de meeste mensen had ik vooraf een vrij vaag beeld van Indonesië. Het is exotisch, je kent Bali, … dat soort dingen. Maar hoe meer je leest en hoort, hoe vreemder het besef dat onze kennis zo tekortschiet. Indonesië is één van de grootste landen van Azië, het grootste moslimland ter wereld, maar met een onvoorstelbaar diverse bevolking, en het telt maar liefst 15.000 eilanden’, vertelt Clement. ‘Ik vond het bijvoorbeeld ook interessant om de visie van David Van Reybrouck te leren kennen, die na Congo aan een boek over het koloniale verleden van Indonesië werkt. Mijn vader was geschiedenisleraar, dus het zal ook wel iets genetisch zijn, maar ik vond het allemaal heel fascinerend om te vernemen.’

BLOEIEND ROEMENIË

De recentste editie van het cultuurfestival is grotendeels afgerond. Eén van de uitschieters is de tentoonstelling van  Narcisse Tordoir en Fendry Ekel in CC Strombeek, die nog tot begin maart loopt. Van verveling zal in de Europaliaploeg echter niet snel sprake zijn. ‘Het festival viert volgend jaar zijn vijftigste verjaardag. Over hoe we die precies willen aanpakken, zijn we nu volop aan het nadenken. We zitten ook al middenin de voorbereiding van Europalia 2019 over Roemenië.’ Dat gastland past prima in de koers die Europalia de komende jaren wil varen. 

‘Via cultuur kan een stad  of een land zichzelf opnieuw uitvinden.’

‘Met kunst en cultuur als bindmiddel kan Europa meer één worden’, was de voornaamste gedachte achter de oprichting van het festival in 1969. In de loop van de jaren breidde de culturele biënnale zijn programma uit met landen buiten Europa. De komende tijd wil ze haar oorsprong weer wat meer in de verf zetten, met een hernieuwde aandacht voor Europa zelf. ‘Het Europese verhaal is actueler dan ooit’, vindt Clement. ‘Er is in Europa allerlei aan de hand, maar met onder meer een uitgesproken Europagezinde Franse president en Duitsland dat zijn Europese rol nog steeds wil spelen, krijgen we toch ook veel hoopgevende signalen. Roemenië past als een van de recentere toetreders tot de Unie heel goed in dat verhaal. We zijn er nu al enkele keren op bezoek geweest en je merkt dat Europa er leeft. De Roemenen willen een vooraanstaande rol spelen in de Unie; zeker geen B-land zijn dat zo’n beetje achter de rest aanholt.'

'Ze zijn trots op hun land. Terecht. Als je bedenkt hoe het zich sinds de nasleep van Ceausescu met de eigen haren uit de modder heeft gesleurd… Eind jaren negentig moest je in Boekarest naar verluidt opletten voor hordes wilde honden in de straten. Nu is het een bruisende stad met een interessante, dynamische kunstscène.’ Ook Sibiu, waar in mei een Europese top zal plaatsvinden, is een voorbeeld van een stad die zichzelf via cultuur heeft heruitgevonden. ‘Sinds Sibiu in 2007 Europese culturele hoofdstad was, heeft zich er een kunstenfestival ontwikkeld dat groter is dan de Biënnale van Venetië. Vóór 2007 waren er in Sibiu misschien twee hotels, nu zijn er twintig. Dat geeft aan hoe onlosmakelijk cultuur en de algemene ontwikkeling van een regio met elkaar verbonden zijn. Ik vind het heel inspirerend om zulke evoluties van nabij te zien.’

‘De negen jaren Nederland waren boeiend, maar ik keerde ook graag naar België terug.’

De laatste jaren hebben kunsttakken als film, dans en muziek flink opgang gemaakt in Roemenië. Maar ook historisch kun je moeilijk om het Roemeense culturele erfgoed heen. ‘Van Tristan Tzara en Dada over Ionesco en Brancusi: de linken tussen Europese kunst en Roemenië zijn legio.’ Vooral de belangrijke beeldhouwer Constantin Brancusi is een perfecte sleutelfiguur voor Europalia. ‘Voor hij resoluut voor het modernisme is gegaan, heeft hij nog met Rodin samengewerkt, en hij kende heel veel van de kunstenaars van zijn tijd. Het zou dus mooi zijn als we samen met Bozar een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk konden opzetten. Een fraaie uitdaging, want Roemenië bezit zelf misschien maar over drie van zijn werken. De rest zit onder meer in Pompidou in Parijs, waar hij het grootste deel van zijn leven heeft gewerkt, of verspreid over heel uiteenlopende collecties in Amerika, zowel privé als openbaar. Voeg daarbij dat Brancusi een van de duurste 20e-eeuwse kunstenaars is, wat dus heel hoge verzekeringspremies met zich meebrengt. Vanzelfsprekend wordt het niet, maar we zullen er ongetwijfeld iets moois van kunnen maken.’

SCHOONHEID EN INZICHT

Clement studeerde Romaanse talen, gevolgd door een MBA en een Master in Finance. ‘Ik vond dat een toffe combinatie van studies en snap niet waarom niet meer mensen ze maken. In mijn rare hoofd zijn creativiteit en discipline geen tegengestelde begrippen. Ik vind het net leuk om beide samen te brengen. Een krant – om een voorbeeld te noemen – moet de allerbeste journalistiek van de briljantste schrijvers kunnen brengen, maar op het eind van de dag moet de rekening kloppen, want anders lukt het niet. Dat hele plaatje samen proberen te brengen, heb ik altijd graag gedaan, eerst twintig jaar voor De Persgroep, daarna bij WPG Uitgevers. En eigenlijk doe ik nu bij Europalia hetzelfde. Ik wens het iedereen toe dat hij de dingen die hem persoonlijk nauw aan het hart liggen, ook professioneel een rol kan laten spelen. Een beetje schoonheid en inzicht, en dat naar zoveel mogelijk mensen proberen te brengen. Dat is de rode draad. Dat wil ik doen.’

ROMMELIG MAAR CULTUREEL RIJK

‘Hier in Brussel beseffen we niet altijd wat voor luxe we hebben met het enorm rijke cultuuraanbod dat je er vindt’, zegt Clement. Na negen jaar Amsterdam bleek de hernieuwde onderdompeling in het Brusselse culturele leven een prettige verrassing. ‘Brussel is rommelig en slecht gemanaged, maar de diversiteit is groot en het cultuuraanbod fenomenaal, zelfs in vergelijking met Amsterdam en andere grote steden.’ Negen jaar stond Clement aan het hoofd van de Nederlandse uitgeversgroep WPG. Zo graag als hij toen een buitenlands avontuur wilde aangaan, zo graag keerde hij vorig jaar weer terug naar eigen land. ‘We hebben ons huis in Groot-Bijgaarden altijd gehouden. Vaak kwamen we daar tijdens de weekends weer met het hele gezin samen. Intussen zijn we ook grootouders geworden, dus de tijd was rijp om weer wat dichter bij de familie te komen wonen.’ ‘En dit klinkt misschien onnozel, maar onze grootste vrees draaide om het verkeer in en om Brussel. In Amsterdam deden we alles met de fiets. Zalig. Ik fietste naar het werk en ’s avonds was ik op tien minuten weer thuis. In Brussel is fietsen veel minder vanzelfsprekend.’