De rol van de provincies staat al langer ter discussie. Bij de meeste politieke partijen vind je tegenstanders van dit streekbestuur dat zich tussen de gemeenten en Vlaamse overheid positioneert.

Vooral bij N-VA en Vlaams Belang, maar ook bij Groen en Open VLD hoor je kritische stemmen die ijveren voor het afschaffen van de provincies. De argumenten? Te omslachtig, gedateerd, niet nodig, onbekend.

OUDER DAN BELGIË

Nochtans bestaan de provincies al lang, zelfs langer dan ons land. Het middeleeuwse graafschap Vlaanderen en het hertogdom Brabant kan je als voorlopers zien. Het waren de Fransen die in 1794 de huidige indeling invoerden, nadat ze onze gebieden hadden veroverd. Toen het nog onbestaande België zich in 1815 met Nederland herenigde, werd de Franse indeling overgenomen.

Na 1830 werden de provincies bevestigd in de Belgische grondwet. Op enkele kleine verschuivingen na, de uitlichting van Brussel en de opdeling van Brabant in een Waals en Vlaams gedeelte, veranderde er maar weinig aan de vastgelegde provinciegrenzen.

De taken van de provincies zijn divers. Dat gaat van ruimtelijke ordening tot het onderhoud van waterlopen, van taalbeleid tot toerisme. De provincies hebben ook een coördinerende taak tussen overheden en gemeenten in, en brengen partners samen om bijvoorbeeld ruimtelijke projecten op touw te zetten.

Denk bijvoorbeeld aan het strategisch project Zennevallei, waarbij de provincie de gemeentebesturen samenbrengt om samen met partners als de Vlaamse Milieumaatschappij, Waterwegen en Zeekanaal, Voka, en zo meer, een visie uit te tekenen voor toekomstige ontwikkelingen. Of de Buda-site in Vilvoorde, waar de provincie de kar trekt om deze verloederde industriezone te herwaarderen.

POLITIEK AKKOORD

In het Vlaamse regeerakkoord bereikten de politieke partijen van de huidige meerderheid in Vlaanderen een akkoord over de toekomstige rol van de provincies. Geen afschaffing, wel een afslanking.

Voortaan zullen de provincies zich niet langer mogen bezighouden met de zogenaamde persoonsgebonden bevoegdheden als jeugd, cultuur, sport en welzijn. De grondgebonden bevoegdheden – ruimtelijke ordening, milieu, waterlopen… – blijven wel een provinciale taak. De nieuwe regeling gaat in op 1 januari 2018.

‘Waarom? Omdat er te veel overheidsniveaus zijn die vanalles doen en een open taakstelling hebben’, legt Toon Debock uit, woordvoerder van Vlaams minister Liesbeth Homans (N-VA), bevoegd voor Binnenlands Bestuur. ‘Dat leidt tot beleidsconcurrentie, versnippering en weinig transparantie en efficiëntie.’

‘We streven naar een overheid in Vlaanderen waarbij niet meer dan twee niveaus met één materie bezig zijn. Daarom zullen vanaf januari alleen steden en gemeenten en de Vlaamse overheid verantwoordelijk zijn voor persoonsgebonden aangelegenheden.’

AMBTENAREN VERHUIZEN

Concreet betekent dat een hele verhuisoperatie. De personeelsleden van de provincies die werkten bij de diensten jeugd, cultuur, sport en welzijn veranderen van werkgever. In Vlaams-Brabant gaat het om 65 voltijdse equivalenten.

‘De vijftien voltijdse equivalenten van het jeugdverblijf Hanenbos in Huizingen blijven er werken, maar voortaan onder de bevoegdheid van de vzw Algemene Dienst voor Jeugdtoerisme’, legt gedeputeerde Monique Swinnen (CD&V) uit.

‘Bij de overige diensten vertrekken er 50 voltijdse equivalenten naar de Vlaamse overheid. Ze hoeven niet allemaal in Brussel te gaan werken. Zo zullen sommige collega’s van onze sportdienst aan de slag gaan in vestigingen van Sport Vlaanderen.’

Wordt het lege, gele balkon aan het provinciehuis in Leuven het symbool van een uitgeklede provincie?

De gedeputeerde is bevoegd voor de ‘interne staatshervorming’ en is zelf tegenstander van een afslanking van het provinciebestuur. ‘De provincie is een streekmotor’, zegt ze. ‘Wij overstijgen het puur gemeentelijke belang en staan toch dicht genoeg bij wat er op het terrein gebeurt om aan te voelen wat er leeft.’

‘Vlaanderen maakt de decreten die overal van kracht zijn. De provincie kan in de uitvoering aanvullen of bijsturen in concrete projecten. Mobiliteit is daar een goed voorbeeld van. De provincie focust op fietspromotie, fietssnelwegen, trage wegen en toerisme in eigen streek.’

DE PROVINCIE IN DE RAND

Wat zal er met de taken van de provincie in de Rand gebeuren? De provincie is overal en dat blijft zo, volgens de gedeputeerde. ‘Zo onderhouden we de waterlopen en investeren we om wateroverlast te vermijden. Zo werken we met de gemeente Sint-Pieters-Leeuw samen om individuele huizen die vaak onderlopen beter te beschermen zonder bijkomende wachtbekkens aan te leggen.’

‘En in het kader van ruimtelijke ordening gaan we op zoek naar een evenwichtige aanpak voor het aantal bouwlagen in de regio Halle-Vilvoorde. Landbouw staat onder druk omwille van de zeer hoge grondprijzen, maar tegelijk kan de aanwezigheid van meer dan 1 miljoen consumenten dichtbij in Brussel een vertrekbasis zijn voor korte keten boerderijen.’

En dan heb je nog de investeringen van Vlabinvest – een bevoegdheid van de provincie – in betaalbaar wonen. En nieuw: het Vlabzorginvest dat investeert in zorgvoorzieningen in Vlaams-Brabant, om op die manier de historische achterstand weg te werken. De provincie is en blijft partner van vzw ‘de Rand’ en het FeliXart Museum in Drogenbos, en voert taalcampagnes.

PROVINCIERAAD GEHALVEERD

De afslankingsoperatie heeft ook gevolgen voor het provinciebestuur. Het aantal provincieraadsleden halveert na de volgende verkiezingen tot 36. Vandaag zijn er zes gedeputeerden, dat worden er vier.

‘Erg drastisch’, vindt gedeputeerde Swinnen. ‘Als gevolg van deze vermindering heeft Vlaanderen ook de kiesdistricten hertekend. De bestaande kiesdistricten Halle en Vilvoorde worden één kiesdistrict Halle-Vilvoorde. Leuven, Diest en Tienen worden samen het kiesdistrict Leuven.’

‘We vrezen dat daardoor de landelijke gebieden ondervertegenwoordigd zullen zijn tegenover de stedelijke gebieden en dat is niet goed voor een streekbestuur. Het provinciebeleid in de Vlaamse Rand is bijvoorbeeld erg verschillend van dat in plattelandsregio’s als het Hageland en het Pajottenland.’

Toon Debock, woordvoerder van de minister relativeert: ‘De uitbreiding van de kiesdistricten voor de provinciale verkiezingen is nodig omdat het aantal provincieraadsleden wordt gehalveerd. Elk kiesdistrict zal minstens zes vertegenwoordigers tellen. Het is aan de partijen die aan de verkiezingen deelnemen om hun lijsten samen te stellen. Hierbij kunnen ze zelf kiezen voor een geografische spreiding. Uiteindelijk kiest de kiezer.’

BURGEMEESTERS VOOR EN TEGEN

Wat vinden de burgemeesters van de verschuiving van bevoegdheden? ‘Een spijtige zaak’, zegt Marleen Mertens (CD&V), burgemeester van Grimbergen. ‘Ik heb de provincie altijd ervaren als een goede, aanvullende partner voor het lokale bestuur.’

Bij een aantal N-VA-burgemeesters uit de Rand klinkt een andere klok. ‘Een goede evolutie dat er wordt gereorganiseerd, na decennia van ongebreidelde versnippering van bevoegdheden. Als lokale besturen werden we te vaak geconfronteerd met diverse overheden die actief waren rond dezelfde bevoegdheden’, zegt Willy Segers (N-VA), burgemeester van Dilbeek en Vlaams parmlementslid.

De Tervuurse burgemeester Jan Spooren (N-VA) wil zelfs méér bevoegdheden voor de lokale besturen. ‘Dat genereert een beleid dat dichter bij de burger staat, met een hoger democratisch gehalte. De gemeenten kunnen volledig zelf beslissen welke zaken ze samen doen met andere gemeenten en op welke manier ze dat doen.’ Met andere woorden: daarvoor hebben ze de provincie niet nodig.

AFSCHAFFEN?

De provincies afschaffen dan maar? Zover is het nog niet. De provincie blijft haar coördinerende taak vervullen, over gemeentegrenzen heen. Maar hoe lang nog? Is deze afslanking niet gewoon een stap naar de afschaffing van het provinciale bestuursniveau?

Vlaams minister Liesbeth Homans (N-VA) wil dat, via haar woordvoerder, niet gezegd hebben. ‘De verantwoordelijkheid van de minister ligt bij het uitvoeren van het regeerakkoord. De toekomst van de provincies is al meer dan twintig jaar onderwerp van debat. Hoe ziet die toekomst eruit? Daar moet de volgende Vlaamse regering zich over uitspreken.’