De Zuunbeek loopt van Kester (Gooik) naar Sint-Pieters-Leeuw, waar ze bij de grens met Brussel in de Zenne uitmondt. Tijdens die 19 km kent ze een verval van 45 meter. Met de Zuunbeek treffen we een van de meest natuurlijke waterlopen aan in de Vlaamse Rand. En dat is vooral te danken aan de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), die de waterloop het laatste decennium onder handen heeft genomen. Het rechttrekken van de waterloop in de jaren 1970 werd ‘rechtgezet’. De Zuun kreeg opnieuw de kans om te meanderen in Sint-Pieters-Leeuw. De zware overstromingen van november 2010 in Negenmanneke hebben zeker bijgedragen tot de herinrichtingswerken. Elke waterloop blijft een overstromingsrisico inhouden, maar door de werken van de VMM is de mogelijke frequentie van die overstromingen in de regio sterk afgezwakt. We nemen je graag even mee langs de Zuunbeek.

Hoogste gebouw

Vanaf Pepingen tot aan de Brabantsebaan in Oudenaken vormt de Zuunbeek de grens tussen Pepingen en Sint-Pieters-Leeuw. Ze kabbelt door weide- en akkergebied en kan redelijk vrij meanderen, ook al zijn de oevers hier en daar lichtjes verstevigd. Tot diep in Sint-Pieters-Leeuw is de beek vrijwel onzichtbaar voor wandelaars en fietsers.

Vanaf de Brabantsebaan krijgen we ook de eerste bufferbekkens langs de beek. Die moeten water tijdelijk stockeren wanneer de beek te veel neerslag moet verwerken. Vanaf hier krijg je voor het eerst zicht op de zendmast van Sint-Pieters-Leeuw, het hoogste gebouw van ons land, ook al krijgt de Zuidertoren in Brussel vaak die eer toebedeeld. De zendmast is 302 meter hoog en benadert daarmee zelfs de hoogte van de Eiffeltoren. Vanuit de zendtoren worden tv-, radio- en datasignalen doorgestraald naar de andere zendmasten in heel Vlaanderen. De toren werd gebouwd vanaf 1991 en was klaar in 1994. Beneden is de toren 27 meter breed. Boven nog 160 centimeter.

Vanaf Oudenaken tot het Volsembroek, bij het centrum van Sint-Pieters-Leeuw, heeft de indertijd rechtgetrokken Zuunbeek de kans gekregen om weer te meanderen. Vijftig jaar geleden dacht men dat het verstandig was om water zo snel mogelijk af te voeren en werden alle waterlopen zoveel mogelijk rechtgetrokken. Dat leidde tot heel wat wateroverlast benedenstrooms. Vandaag weten we dat het belangrijker is om dat water zoveel mogelijk ruimte te geven en het te laten infiltreren in de grond waar dat kan. Beken moeten dus maximaal kunnen meanderen.

Vanaf het Volsembroek kun je naast de Zuunbeek wandelen en fietsen. Bij het Volsembroek bouwde de VMM trouwens ook een uitkijkplatform waar je als passant even kunt gaan verpozen met zicht op de omgeving.

204 miljoen liter

In Volsembroek groef de VMM nieuwe meanders uit en verwijderde ze bijna 16.000 m³ slib. De rechtgetrokken Zuun is er nog grotendeels en kan bij watersnood nog water stockeren. Bij het wachtbekken regelt een imposante klepstuw de waterstand stroomopwaarts. Zo kan de waterstand daar bij overvloedige waterdebieten stijgen tot 2,20 meter. Een dijk schermt het natuurgebied af, maar als de stuw wordt geactiveerd, wordt het overtollige water ook naar het natuurgebied afgeleid dat dan kan worden ingezet als gecontroleerd overstromingsgebied. In totaal kan bij Volsem zowat 204 miljoen liter water tijdelijk worden gestockeerd.

Vandaag weten we dat het belangrijk is om water zoveel mogelijk ruimte te geven en het te laten infiltreren in de grond.

De naburige Gaspeldoornbeek werd omgeleid, zodat ze niet meer rechtstreeks in de Zuunbeek uitmondt. Zo geraakt het wachtbekken Volsem minder snel gevuld. Verderop vinden we de Heidries. Ook daar kreeg de rechtgetrokken Zuunbeek weer de kans om te meanderen. Zo belanden we bij het natuurgebied Oude Zuun, waar de VMM de historische loop van de Oude Zuun van voor 1972 heeft hersteld. Ook daar werd een dikke laag vervuild slib verwijderd om meer ruimte te creëren voor wateropvang.

Tolheffing

De Zuunbeek heeft bijna nergens nog oeverversteviging, behalve dan waar ze in de buurt komt van wegen. Daardoor kan de beek zo natuurlijk mogelijk meanderen. Dat houdt op termijn in dat de ene bocht van de waterloop groter zal worden en de andere kleiner. Voorbij de Camille Leunenstraat komen we alweer bij bufferbekkens uit. Die zijn tegelijk ook uitgerust met hengelplateaus; vissers kunnen er voluit hun hobby beoefenen. Vanaf hier kun je de Zuunbeek volgen tot in Negenmanneke met aan de ene kant open ruimte en enkele achtertuinen die uitgeven op de Zuunbeek en aan de andere kant de achterzijde van bedrijventerreinen. Die houden wel niet altijd de vijfmeterzone vrij die moet dienen om de waterloop te kunnen onderhouden. Zo komen we stilaan in Negenmanneke aan. Het gehucht dankt zijn naam aan de tolheffing die er eertijds werd gevraagd aan voorbijgangers die naar Anderlecht en Brussel trokken. Die tol was een achtste van een stuiver en werd één negenmanneke genoemd.

Het eerste park hier is het Pater Damiaanpark. Sint-Pieters-Leeuw kocht er een perceel van 2,5 ha aan en richt dat als natuurlijk park in. Zo zijn er inmiddels vierhonderd struiken en boompjes aangeplant. Wat verderop krijgen ook de grasvelden in de omgeving van Wildersport een make-over tot natuurpark met een poel, speelnatuur, ruimte voor wateropvang, aanplantingen en een wandelpad. De werken zijn momenteel in uitvoering.

Wittouck

Aan de andere kant ligt de opvallende site Klein Bijgaarden. Nu vind je er het Missiehuis van Scheut, maar vanaf 1250 tot aan de Franse revolutie lag hier een klooster van de zusters Bernardienen. Rond 1800 kocht advocaat Guillaume Wittouck de site en liet het rond 1860 renoveren door de gerenommeerde architect Beyaert. Voor wie de Belgische frank nog heeft gekend: Beyaerts afbeelding sierde indertijd een van de briefjes van honderd frank. De familie Wittouck leverde drie burgemeesters voor Sint-­Pieters-Leeuw en was actief in de suikernijverheid, de paardensport en het distilleren. De sporen daarvan zijn op de site nog te vinden. Rond 1920 verliet de familie Wittouck de gemeente en later kocht het Missiehuis van Scheut het kasteel met omliggend park. Aan de overkant krijgt de site met oude industriële gebouwen een nieuwe invulling. Er komen 39 appartementen, vlak bij de Zuunbeek.

Verderop komt de Zuunbeek in het meer verstedelijkende weefsel van Negenmanneke terecht. De bedding van de beek ligt hier diep en kreeg een zomer- en winterbed. Bij lage waterstanden in de zomer stroomt de rivier door het meanderende zomerbed. In de winter heeft ze voldoende ruimte in het bredere winterbed. Verderop wordt ze wel in een keurslijf gedwongen. Bij de Bergensesteenweg duikt ze onder de grond. Het Agentschap Wegen en Verkeer richt die Bergensteenweg momenteel in en legt daarbij veilige voet- en fietspaden aan, ook over de Zuunbeek.

Shopping Pajot

Zo komt de Zuunbeek bij Shopping Pajot en wordt ze onzichtbaar. Hier stroomt ze onder het 8 ha groot shoppingterrein door. Als we weten dat er zowat 27.000 m² parking bij dat shoppingcenter hoort, dan moet een beetje out of the box denken er toch toe kunnen leiden om de Zuunbeek ook hier weer meer ruimte te geven. Het zou de desolate asfaltvlakte een mooie upgrade kunnen bezorgen. Met wat creativiteit hoeft dat zelfs niet eens ten koste van veel parkeerplaatsen te gaan. Het zou wel voor een aangename winkelboulevard kunnen zorgen. Voorbij het shoppingcenter komt de Zuunbeek weer even bovengronds om dan bij het bedrijf Cantillana weer deels overkapt te worden. Waar ze in de Zenne uitmondt, is zelfs niet meer te zien. Maar ook voor die laatste stukken Zuunbeek zou het fijn zijn, als de waterloop er weer ruimte krijgt en zichtbaar wordt. Daar heeft per slot van rekening vrijwel iedereen belang bij. Bovenstrooms zijn heel veel maatregelen genomen om Negenmanneke in de toekomst zoveel mogelijk te vrijwaren van wateroverlast, maar in Negenmanneke zelf blijft de situatie precair voor de Zuunbeek. Een beetje contradictorisch, toch?

Er is evenwel hoop, want er lopen heel wat nieuwe ontwikkelingen in het gebied en die bieden mogelijk kansen om de waterloop hier en daar verder open te leggen en de structuur van de Zuunbeek te verbeteren. We kunnen dus blijven hopen op een open Zuunbeek in de toekomst. Al bij al heeft de Zuunbeek recent heel wat positieve ontwikkelingen ondergaan. De laatste kers(en) op de taart volgen dan hopelijk later nog.