Dat zou je niet vermoeden als je naar de landschappelijk mooie bronnenzone in Naast (Soignies) in Henegouwen gaat kijken. Daar gaat het om een samenvloeiing van enkele pietluttige beekjes. Tegen dat de rivier op de keiharde rotsmassa botst aan de grens met het Vlaams Gewest in Lembeek (Halle) is ze al een stuk breder en dieper. Daar heeft ze de allure van een echte rivier.

Parallelle tweeling

De verbondenheid met het langs liggende kanaal Brussel-Charleroi is zonder meer uniek. Bij hevige regenval en hoge waterstanden kan de Zenne overlopen in het kanaal. Diezelfde overloopmogelijkheid is voorzien in Anderlecht en Molenbeek. Ter hoogte van Vilvoorde gebeurt het omgekeerde: daar kan het Zeekanaal overlopen in de Zenne.

Dit heeft te maken met de grillige watervoering van beide waterlopen, die over een grote afstand parallel met elkaar sporen. Ze hebben allebei slechts een beperkt debiet waardoor ze gevoelig zijn voor wateroverlast. Het omgekeerde geldt evenzeer: ze zijn allebei gevoelig voor verdroging. Met een gemiddelde waterdiepte in de Zenne van niet meer dan een halve meter en de noodzakelijke diepgang voor de scheepvaart op het kanaal weet je dat het geregeld misloopt. Vooral de laatste jaren was verdroging de grootste boosdoener. Verschillende keren werd het oppompen van water, onder meer voor de landbouw, verboden. Op een bepaald moment moest de waterbeheerder zelfs het versassen van de boten beperken omdat er te weinig water was voor de scheepvaart. Vermoedelijk zal dat in de toekomst meer gebeuren.

Belangrijke rol

De Zenne ten zuiden van het Brussels Gewest heeft vandaag zo goed als geen enkel economisch belang meer. Ze is al decennialang niet meer bevaarbaar. De grote economische activiteit van weleer, met onder meer de papierindustrie, is intussen zo goed als helemaal verdwenen. Toch speelt de rivier nog een andere, belangrijke rol in de waterzuivering. De volledige loop doet dienst als afvoer van het gezuiverde afvalwater van zo’n twee miljoen mensen. De tijd dat de Zenne een open riool was, ligt inmiddels achter ons. De jongste jaren neemt, onder meer de stad Halle, de vlucht vooruit door de mensen dichter bij het water te brengen met de aanleg van terrassen op de oevers. Wie zou dat tien jaar geleden gedacht hebben?

Toen het waterzuiveringsstation van Brussel-Zuid in het jaar 2000 in dienst werd genomen, was dat een belangrijke stap in de verbetering van de waterkwaliteit van de Zenne. Bij de oplevering van de volledig gerenoveerde site in 2022 liet de toepassing van een doorgedreven membraantechnologie een nog betere zuivering toe. Vandaag bevat de rivier veel meer leven dan twintig jaar geleden.

Voor de verdroging maakt dat echter niet zo veel verschil. Bij lage waterstanden is de vervuilingsconcentratie nog te groot, onder meer door de continue aanvoer van stikstof en pesticiden vanuit het landbouwgebied. Daar kan het zuiveringsstation niet veel aan veranderen, want de instroom vanaf de akkers en graslanden kan niet worden opgevangen en afgekoppeld van de rivier. Die problemen aanpakken aan de bron is de enige oplossing. Minder bemesting en zo weinig mogelijk pesticiden zijn dringend aan de orde.

Snelweg van water

Soms staat het water in de Zenne zeer laag. Dan verhoogt de vervuilingsgraad en hebben vissen en andere organismen het moeilijk. De aanvoer vanuit zijbeken vermindert of stopt helemaal. De meeste zijn rechtgetrokken en ingericht om het water zo snel mogelijk naar zee af te voeren. Door de vele rechttrekkingen en verdiepingen in het verleden is de Zenne als het ware een snelweg van water. Die beweging zou moeten worden teruggedraaid. Door stuwen annex vistrappen, wachtbekkens, meandering, begroeiing met waterplanten en dergelijke kan het probleem van de verdroging drastisch worden verkleind. De tijd dringt, want de verdroging grijpt razendsnel om zich heen, veel sneller dan de slechtste scenario’s voorspellen. Het waterlopenbeheer is aan herziening toe, niet in het minst voor de Zenne, want zij is de laatste schakel die het water van het Zennebekken verzamelt en afvoert naar de Schelde en de zee.

TECHNISCH PASPOORT ZENNE

• Totale lengte: 103 km.
• Bron op 123 meter hoogte in Naast (Soignies).
• Monding in de Dijle/Rupel op 5 meter hoogte in Heffen (Zennegat).
• Gemiddelde diepte: 50-60 cm.
• Uiterste debieten in Lot: 1-30 m3/sec.
• Eerste vissoorten terug gevist in 2007 in Lembeek.
• Vandaag zwemmen er een tiental vissoorten in de Zenne.