Als de brieven echt bestaan hebben, zijn ze verloren gegaan. Niemand weet wie het kleine meisje was. De enige mogelijke getuige was Dora Diamant, de geliefde van Kafka. En zij heeft nooit uitleg willen geven. We weten dus niet zeker of het brievenverhaal waar is. Maar is dat belangrijk? Het idee dat de schrijver van ontregelende wereldliteratuur à la Het proces en Het slot tegen het eind van zijn leven drie weken lang brieven schrijft om een onbekend klein meisje te troosten, is genoeg. Dat vond ook theatermaker Thomas Janssens. Hij vertrok van de anekdote om er niet één, maar twee voorstellingen van te maken.

Realiteit boven fictie

Eerder maakte Thomas Janssens voorstellingen over schrijver Ernest Hemingway en filosoof Bertrand Russell. Nooit over hun oeuvre, wel over elementen uit hun levens. ‘Ik vertrek voor mijn stukken het liefst vanuit een historische werkelijkheid of bestaande figuren omdat ik die fascinerend vind. Meestal overtreft de werkelijkheid de fictie’, legt de theatermaker uit. ‘Soms kies ik bekende figuren, maar altijd zijn het op een bepaalde manier toch buitenstaanders of mensen die worstelen om hun plek in de wereld te vinden.’

Nu speelde Janssens met het idee om iets te maken over de verhouding tussen volwassenen en kinderen: ‘Over de strubbelingen en spanningen met een ankertje van verbeelding ertussen.’ De anekdote over Kafka en het meisje lag al even op Janssens bureau. Plotseling vielen alle puzzelstukken samen. Hij dacht aan de ongetrouwde, kinderloze auteur, die een erg moeizame relatie met zijn vader had. ‘Hij was net geen 41 jaar toen hij aan tuberculose stierf. Op het moment dat hij het meisje ontmoet zou hebben, was hij al erg ziek. We associëren Kafka ook altijd met de nachtmerrie-achtige scenario’s uit zijn boeken en verhalen. Het idee dat net hij zo’n sprookjesachtig verhaal heeft beleefd met een klein meisje dat treurde om haar pop spreekt daardoor nog extra tot de verbeelding.’

Waarom schreef hij ze?

Janssens besloot zowel het perspectief van het kind als dat van de volwassen auteur op de planken te brengen. Hij doet dat in twee aparte voorstellingen: een familievoorstelling voor 10+ en een avondvoorstelling voor 15+, gemaakt met dezelfde ploeg. ‘Misschien net doordat we niet weten of het verhaal echt is gebeurd, vond ik het extra prikkelend om te bedenken waarom zo’n voorval belangrijk kon zijn voor allebei. Kafka troostte het meisje met zijn brieven. Na drie weken moet dat gelukt zijn en scheidden hun paden weer. Maar waarom schreef de auteur de brieven? Voor hemzelf moet er dan toch ook iets van troost ingezeten hebben? En wat stond erin? Hoe klonken ze?’

De versie voor 10+ is opgebouwd als een queeste à la Alice in Wonderland, maar dan bevolkt door enkele van de markante figuren uit Kafka’s oeuvre. ‘Uiteraard kunnen tienjarigen die referenties niet plaatsen, maar ze zien al die bizarre Kafka-personages wel één na één de revue passeren. Mensen die veranderen in kevers bijvoorbeeld, of een landmeter die het land moet opmeten zonder te weten waarom.’ Kafka (Greg Timmermans) en het meisje (Ikram Aoulad) wekken met hun verbeelding een reeks poppen tot leven en brengen zo hun gezamenlijke universum tot stand.

De versie voor volwassenen is een stuk abstracter van opzet. ‘In de kinderversie zie je een groot hemelbed als centraal decorstuk. Een groot, verticaal ding dat aan alle kanten kan open- en uitklappen, overal komen figuren en dingen te voorschijn. In de voorstelling voor volwassenen staat er een sober, horizontaal ligbed op het podium. Een referentie aan het laatste bed van Kafka in het Oostenrijkse sanatorium waar hij zijn laatste maanden doorbracht. Vanuit de nietsigheid van dat ligbed ontstaat een hele verbeeldingswereld, maar die komt vooral voort uit een spel van licht en geluid, er wordt veel minder geïllustreerd. Ik vroeg me af wat er in Kafka’s hoofd moet zijn omgegaan in die laatste dagen. Welke gesprekken heeft hij met zijn geliefde gevoerd? Welke demonen en flashbacks kwamen hem plagen?’

ZA – 19 NOV – 20.00
The Travelling Doll (+15j)
Thomas Janssens, Greg Timmermans & Ikram Aoulad
Zaventem, CC De Factorij, 02 307 72 72