Windhaan

De windhaan viel bijna van zijn stokje die avond ergens in de jaren ‘80. Hij had al veel meegemaakt, maar dit was ongezien. Tegen de toren stond een stelling. Een paar klimmers zagen hun kans schoon en klommen langs de toren omhoog. Bovenaan hingen ze de vlag die ze hadden meegebracht: geel met een zwarte leeuw. Het dorp waarin de toren stond was tenslotte Vlaams. En als ze hadden gekund, hadden ze de haan ook van zijn piek getrokken. Liever een leeuw dan een haan als baas, moeten ze hebben gedacht. Maar die onderneming bleek uiteindelijk te lastig. Zo kwam de windhaan van Alsemberg net niet aan zijn eind en werd hij, zich van geen schuld bewust, meegezogen in het strijdtoneel beneden. Het moet hem danig verward hebben, want vanouds was Alsemberg vreemd volk gewoon. De kerk trok bedevaarders aan vanuit Ieper, Doornik of Frans-Vlaanderen. Er kwamen zelfs hertogen op bezoek. Langs haar straten pendelden al eeuwen reizigers richting Nijvel en aan de halte beneden aan het plein wachtten de dorpelingen op de bus richting Brussel of Halle. Alsemberg was geen gehucht, maar een dorp langs een grote baan, goed bewaakt door haar imposante kerk. Ten noorden liggen Linkebeek, Drogenbos en Ukkel. In het oosten ligt de kerk van Sint-Genesius-Rode op een boogscheut en in het zuiden ligt de grens met Eigenbrakel eveneens op wandelafstand. Ook die Waalse grens was niet nieuw. Het autoverkeer was toegenomen de voorbije jaren en landbouwgronden hadden plaatsgemaakt voor groene verkavelingen van vrijstaande huizen met een tuin, met in die huizen nieuwe, vaak Franstalige inwoners. Erg verrast moest de windhaan toch niet geweest zijn toen hij de klimmers aan zijn poten zag verschijnen.

Het dorp bleef dorp, maar Alsemberg veranderde onderhuids. De kerk staat nog in het midden, maar de cafés sloten hun deuren en de bedevaarders bleven weg. In de plaats kwamen inwijkelingen die langer bleven plakken. Het zadelde Alsemberg met een moeilijke vraag op: wat is het dorp nog en van wie is het? Wat is het meer dan een doorgangsplek met een school, een meubelzaak en een stuk of wat retailwinkels? Eens een kruispunt, altijd een kruispunt, maar hoe kom je daarmee in het reine, met dat kruispunt zijn? Op de kruising in het dorp waar ooit de bushalte stond, ligt nu het Winderickxplein: nog steeds een doorgangsplek voor mensen uit de buurt.

Doorgangsplek wordt verzamelplaats

Binnenkort – van 15 juni tot 19 juni – wordt de doorgangsplek een verzamelplaats. ‘Alsemberg is een kruispunt van mensen en onze tent op het plein wordt een kruispunt van verhalen en ontmoetingen’, vertelt Johan Buytaert van Randatlas. Met zijn tent en een team verkenners reist hij de volgende twee jaren door de Rand. Alsemberg is de eerste stop. ‘Alsemberg is een dorp. Nog niet zolang geleden deed hier een oud vrouwtje nog haar was aan een bron bij de trappen van de kerk. Tegelijk zie je de stad overal.’ Randatlas, zo heet het project waarmee hij de volgende twee jaar de Rand induikt. ‘De verhalen liggen hier voor het oprapen. Die van vroeger, maar ook de verhalen van vandaag. Deze streek is altijd in beweging en ze is altijd op zoek naar zichzelf. Wij zoeken mee naar wat dat dan precies is: het Rand-zijn.’ De tent wordt een basiskamp. ‘Van daaruit vertrekken we op expeditie door de buurten. Bewoners kunnen mee op expeditie in hun dorp en in elkaars verhaal. Of ze blijven plakken en bekijken wat de verhalenoogst zoal heeft opgeleverd. We zijn heel nieuwsgierig’, zegt Buytaert. ‘Met Randatlas willen we vooral aandacht hebben voor de mensen die er nu wonen. We willen hen ook samenbrengen. Zo zien we beter hoe de Rand er vandaag uitziet en we helpen de mensen om zich thuis te voelen in hun buurt. Op het eind van de rit maken we een echte atlas met verhalen uit de buurten die we hebben bezocht.’

‘t Voor

Een week later is het aan Koningslo, deelgemeente van Vilvoorde. De tent van Randatlas strijkt er neer op een veld dat er altijd al was en nu nog steeds ligt. Toen vanaf de laten jaren '40 het gebied ‘t Voor de grote nieuwe verkaveling Beauval te verwerken kreeg, veranderde Koningslo grondig. Aan het landbouwdorp werd een stuk stad gevoegd, de bevolking verdubbelde zowat en de inwijkelingen waren voornamelijk Franstalig. Eén gemeenschap werden er plotsklaps twee en daarop was de buurt niet voorzien. Verkaveld en versteend met de Mutsaardbuurt en ‘t Voor aan Brussel gekleefd: verstedelijkter kan bijna niet. Koningslo is vanouds een grensgebied. Voor de Eerste Wereldoorlog een toevluchtsoord voor smokkelaars en ander geboefte, na de Tweede Wereldoorlog een thuis voor ambtenaren uit de stad. Brussel is overal dichtbij en Vilvoorde ligt ver, beneden in het dal voorbij de Ring en het viaduct. Dat bleek nog maar eens toen oudpremier Dehaene in de Beauval-wijk zijn intrek nam. Naar eigen zeggen dacht hij dat hij in Laken terechtkwam of in Neder-Over-Heembeek, maar niet in Vilvoorde. De werkelijkheid bleek anders.

Aloysius Van Gonzaga was een Spaanse heilige in de beste traditie: devoot, ongehuwd en kuis wordt hij aanroepen door studenten, pestlijders en tegen seksuele verzoekingen. Hij kreeg een kleine kerk in Koningslo. Net als vele inwoners is hij een inwijkeling, want na Franstaligen zakten later nog Poolse, Roemeense, Marokkaanse en Turkse bewoners naar de buurt af. Op het veld achter zijn bescheiden kerk zet Buytaert en zijn team er tussen 22 en 26 juni zijn tent op. ‘Iedereen is er welkom. We zijn er van ‘s ochtends tot ‘s avonds. Ik zie de tent vooral als een uitvalsbasis. Contact zoeken met de verschillende gemeenschappen is het belangrijkste dat we hier gaan doen.’

Erop uit

Randatlas trekt er vanaf juni op uit in de Rand:

Van 15 tot 19 juni maakt Randatlas van het Winderickxplein in Alsemberg echt het centrum van het dorp. Van ‘s ochtends 9 uur tot ‘s avonds 22 uur kan je aan het plein terecht voor heel wat activiteiten zoals een praatcafé, samen soep maken, een dia-avond, een brassbandoptreden en nog meer. De verkenners van Randatlas trekken er tijdens die week ook op uit, naar de bushalte in het dorp of het opvangcentrum van het Rode Kruis even buiten het dorp, op zoek naar de straffe verhalen van wie er oud en nieuw is. Zondagochtend sluit het kamp met koffie en pistolets voor wie er zin in heeft.

Een week later (22 tot 26 juni) is Koningslo aan de beurt, ook telkens van 9 tot 22 uur. Plaats van afspraak is het grasveld achter de Sint-Aloysius Van Gonzagakerk, Romeinsesteenweg 55. Kom zelf op verhaal in de tent en teken mee op de kaart hoe je je door Koningslo beweegt of bezoek er gewoon de pop-upexpo. Daarnaast trekken de verkenners zelf door de wijken op zoek naar bewoners, hun verhalen en wat die aan elkaar binden.

Tijdens het laatste weekend van de zomer op 27 en 28 augustus trekt Randatlas de gewestgrens over naar Haren. In Haren is het altijd omwegen maken. Over een burg, langs een talud, door een tunnel of voorbij een ander obstakel: wegen zijn er nooit recht. Randatlas geeft Haren opnieuw vorm, niet zoals ruimtelijke planners dat doen, maar volgens de inzichten van de bewoners zelf. Hun blik op Haren vind je dat weekend in GC De Linde, Kortenbachstraat 7.

Tijdens het Open Monumentenweekend van 9 tot 11 september strijkt Randatlas neer in Ternat (Kasteeldomein Kruikenburg, Statiestraat 37). Als kruising van zowat alles – wegen, culturen, bewoning en platteland – behoort Ternat stilaan tot de rand van de Rand. Ternat verandert snel. Daarom legt Randatlas in Ternat het ‘nu’ vast. Het gaat op zoek naar wat Ternat vandaag precies Ternat maakt en wat we hiervan kunnen meenemen voor de toekomst.

Eind september is het fruit rijp. Zo ook in Drogenbos in de boomgaard van kunstenaar en boer Felix De Boeck. Het FeliXart Museum organiseert in het weekend van 24 en 25 september haar traditionele appelpluk. Randatlas strijkt er neer en gaat met bewoners in gesprek. Want wat is Drogenbos voor hen? Al een stukje stad of toch nog platteland? Of beide? Geen betere plek om hierover de gedachten de vrije loop te laten gaan dan in een boomgaard. Plaats van afspraak: FeliXart Museum, Kuikenstraat 6.

Randatlas is een project van de Kleine Expeditie in samenwerking met diverse lokale besturen uit de Rand, ZENDER, Cultuurregio Noordrand, vzw ‘de Rand’ en Avansa Halle-Vilvoorde. Het programma van de kampen ligt nog niet helemaal vast. Bekijk daarom voor je bezoek: www.randatlas.be