De Maalbeek is best wel een speciale waterloop omdat hij zich op veel vlakken onderscheidt van de andere beken in Vlaanderen. Dat heeft in eerste instantie te maken met haar ligging. Nagenoeg de volledige loop bevindt zich op de scheiding tussen Laag-België en Midden-België. Ten westen bevindt zich een vlak landschap dat nauwelijks tien meter boven de zeespiegel uitkomt. Ten oosten vind je een golvend landschap, met op het grondgebied van Grimbergen al hoogtes tot bijna tachtig meter boven zeeniveau.

Groot hoogteverschil

Het hoogteverschil tussen de bron en de monding van ongeveer vijftig meter is groot. Het gaat om ongeveer vier meter per kilometer, en dat is erg veel voor deze regio in de Rand. Dat is meteen de reden waarom er zoveel watermolens langs de Maalbeek stonden en nog staan. Met de hoge watersnelheid kunnen de molens uitstekend worden aangedreven. De Sprietmolen, 's Gravenmolen, Liermolen, Tommenmolen en de Oyenbrugmolen maken deel uit van een geweldig patrimonium. Enkel de Oyenbrugmolen is vandaag nog in actieve dienst en tevens een pilootproject voor het opwekken van alternatieve elektriciteit. De overige molens zijn of verloederd of kregen een andere bestemming, zoals een restaurant bijvoorbeeld.

Goede richting

Beken met een groot verval hebben een groot zelfreinigend vermogen omdat er door de hoge stroomsnelheid en de watervalletjes veel zuurstof in het water komt. Zo kunnen de bacteriën veel afval afbreken, wat de waterkwaliteit ten goede komt. In het verleden werd die draagkracht overschreden. De bacteriën konden de enorme hoeveelheid vuil niet aan en de waterloop werd een open riool. Met de zuiveringswerken van Aquafin gaat de kwaliteit opnieuw de goede kant op, maar er valt nog heel wat werk te verzetten. Eens een goede waterkwaliteit is bereikt, gaan de bacteriën de dan nog aanwezige, beperkte vuilvracht weer ter plaatse kunnen verwerken.

Het is toekomstmuziek, maar als de Maalbeek ooit weer een goede ecologische kwaliteit haalt, is veel mogelijk, tot en met de aanwezigheid van een populatie beekforel. Deze vis stelt hoge kwaliteitseisen aan zijn leefgebied, en die halen we nu nog niet. Maar zeg nooit nooit; stilaan schuiven we op in de goede richting.

Te weinig water

Dat kunnen we niet zeggen van de waterkwantiteit. Met de opeenvolgende droogtes van de voorbije jaren heeft het leven in de Maalbeek afgezien. Soms waren er uitzonderlijk lage waterstanden en was het zuurstofgehalte zeer laag. Bovendien is er nog veel instroom van nitraten en pesticiden vanuit omliggend landbouwgebied dat zo goed als niet gezuiverd kan worden. Dat plaatst een hypotheek op de toekomst, want die problematiek kan je enkel aan de bron oplossen, en dat is in het landbouwgebied zelf, vooral dan op de akkers. Enkel minder mest en pesticiden kunnen de waterkwaliteit verbeteren. Na de afkoppeling van huishoudelijke en industriële vuilvracht blijft dat de derde pijler waar zuivering nodig is, en daar staan we vandaag nog nergens wegens ‘erg moeilijk’. Toch zal onze manier van land verbouwen op dat vlak drastisch moeten veranderen willen we weer meer leven in het water krijgen.

Met de opeenvolgende droogtes van de voorbije jaren heeft het leven in de Maalbeek afgezien.

Draineren was tot voor kort de normaalste zaak om overtollig water zo snel mogelijk af te voeren. In grote delen van de Maalbeekvallei gebeurt dit nog altijd aan een onverantwoorde intensiteit. De beek zou veel meer moeten meanderen in plaats van rechttoe rechtaan door het landschap te klieven. De oevers zouden opnieuw natuurlijker gemaakt moeten worden zodat ze het water langer ophouden; de afwateringspunten op de oevers zouden gestuwd moeten worden zodat het kwel- en regenwater ter plaatse blijft in plaats van het snel af te voeren. Integraal valleibeheer zal ervoor moeten zorgen dat de Maalbeek terug de kwaliteitsvolle waterloop van lang geleden wordt. 

Technisch paspoort Maalbeek

• Ontspringt in Relegem op een hoogte van 61 meter.
• Loopt door Asse, Wemmel, Meise en Grimbergen.
• Is iets meer dan twaalf kilometer lang.
• Mondt uit in het Zeekanaal en de Tangebeek op een hoogte van 13 meter.
• De waterkwaliteit is matig.