De  administratie Ruimte Vlaanderen ontwikkelde samen met haar Brusselse collega’s, de provincie Vlaams- Brabant en de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) een gezamenlijke visie voor de Noordrand. Het betreft een Territoriaal Ontwikkelingsprogramma, afgekort T.OP, een nieuw concept in het ruimtelijke beleid. In tegenstelling tot klassieke instrumenten als bijvoorbeeld een gewestplan, is een T.OP geen kaart maar een toekomstvisie gekoppeld aan maatregelen om die te verwezenlijken. De administratie schreef een eerste proeve van programma over de Noordrand en organiseerde rond die tekst van 80 pagina’s een consultatieronde.

GEBIED

De zone waarvoor het territoriaal ontwikkelingsprogramma wordt opgemaakt, bevat delen van Vilvoorde, Machelen, Zaventem, Grimbergen, Brussel (Neder-Over-Heembeek en Haren), Evere en Schaarbeek. Het wordt ten zuidwesten begrenst door de Van Praetbrug en de Lambermontlaan. De E40 is de zuidoostelijke grens. Een beperkte zone, maar sommige maatregelen beslaan een ruimer gebied. Hoe ruim, dat wordt niet precies omschreven. Het betreft een ruimtelijk samenwerkingsproject dat de gewestgrenzen overschrijdt en dat op zich is baanbrekend.

Uitgangspunten voor de denkoefening zijn de verwachte bovengemiddelde demografische groei en de huidige mobiliteitsknoop. Die zijn voor de planners een aanleiding om de Noordrand doorgedreven te verstedelijken. In hun visie voor de regio in 2050 dromen ze van een stad op mensenmaat met autoluwe kernen, plaats voor voetgangers en fietsers en veel openbaar vervoer. Er heersen strengere normen op het vlak van luchtkwaliteit, geluidsoverlast en bodemkwaliteit. De planners willen een duurzame Airport City creëren. De bevolking zal flink aangegroeid zijn, en meertalig en divers van samenstelling. ‘Ceci n’est pas un Rand’ dopen ze hun scenario.

VIER DEELGEBIEDEN

Het programma identificeert vier deelgebieden van strategisch belang: de A201, de Heizel, de spie tussen de Leuvensesteenweg en de E40, en de kanaalzone-Zennevallei.

De A201 (ook N22 of Leopold III-laan genoemd) is de weg van Brussel naar de luchthaven in Zaventem. Langs de weg zijn nogal wat Europese instellingen en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) gelegen. De planners willen dat gebruiken om een sterk merk te creëren, de Europese Boulevard, tegelijk ook de naam van een op te richten publiek-privaat samenwerkingsplatform in de schoot van Brussels Metropolitan. Ze willen de autostrade herinrichten als laan, met meer plaats voor tram, fietsers en voetgangers. Deze nieuwe identiteit zou internationale bedrijven en organisaties moeten aanzuigen. De plannen voor NEO en een nieuw stadion zijn belangrijke stappen in de herontwikkeling van de Heizelvlakte, aldus de opstellers van het T.OP. Maar het park moet beter bereikbaar worden, met metro, bus, fiets en op langere termijn zelfs met de trein. De planners willen een nieuwe oost-westverbinding onderzoeken die de Heizel met Gent, Vilvoorde en de luchthaven verbindt. Het T.OP voorziet op en rond de Heizel ook in 26.000 woningen. In de bewuste passages wordt in het midden gelaten hoe groot deze nieuwe stadswijken moeten worden, maar er zijn aanwijzingen dat die tot buiten de officiële T.OP-zone zouden reiken.

T.OP Noordrand is een koerswijziging ten opzichte van de groene gordelpolitiek.

Ook de herinrichting van de parallelwegen Leuvensesteenweg (N2) en E40 (A3) en de ruimte tussenin wordt onderzocht. De planners denken aan thematische bedrijventerreinen, zoals een mediapark aan de Reyerslaan. Ook in dit deelgebied zien ze mogelijkheden tot bijkomende woonwijken.

Een laatste strategische deelgebied is de reconversiezone tussen de Brusselse Van Praetbrug en het centrum van Vilvoorde. Het is één van de oudste industriebekkens van ons land. In de 19e eeuw was het gebied tussen de Willebroekse Vaart en de spoorlijn Brussel-Mechelen (de eerste op het vasteland) de uitgelezen vestigingsplaats voor zware industrie. Maar vanaf de jaren 1970 ging het bergaf: fabrieken sloten en de buurt verkommerde. De laatste jaren, met de start van het Vilvoordse reconversieproject Watersite, de komst van productiehuis Woestijnvis en de opening van cultuurzaal De Kruitfabriek vindt de buurt echter een nieuw elan. Er zijn wel problemen met bodemverontreiniging en wateroverlast. In het gebied zijn al enkele recyclagebedrijven gevestigd en de planners zien hier toekomst in de kringloopeconomie. Ze willen ook bouwen aan de identiteit van het gebied via bestaande evenementen als Brussel Bad of via nieuwe acties.

STURING

De betrokken partijen plannen een online monitor met een dynamische inventaris van de projecten. Verder willen ze een gezamenlijk platform oprichten om het project op te volgen. Dat platform kan ingebed worden in het Intergewestelijk Forum Ruimtelijke Ordening of in een werkgroep van de Hoofdstedelijke Gemeenschap, zo suggereren ze.

Het T.OP is een zeer ambitieus programma, met ideeën als een intergewestelijk fietsdeelsysteem, een uitbreiding van de tram naar Grimbergen en van de metro naar Wemmel, een oost-westtreinverbinding, een aanpassing van de stringente bouwlagenregeling in het gewestplan, een groot nieuw bos in de Noordrand (het Zoniënwoud-Noord), een snelheidsbeperking op de ring tot 100km/uur en een gedeeltelijke overkapping van de ring ter hoogte van de aansluitingen met de A201 en de Leuvensesteenweg.

DEZELFDE VISIE OOK IN ANDERE PLANNEN

Wat T.OP voorstelt, zou een koerswijziging betekenen ten opzichte van de groene gordelpolitiek die de Vlaamse overheid al sinds de jaren 1960 in de ruime Vlaamse Rand voert. Ze strookt op verschillende punten niet met bestaande plannen als het Structuurplan Vlaams-Brabant en het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan voor het Vlaams Strategisch Gebied rond Brussel. 18 van de 97 voorgestelde maatregelen wijken af van het besliste beleid.

'Slechts een denkoefening van enkele ambtenaren', zeggen de bevoegde ministers.

Maar de Vlaamse administratie koestert nu andere ambities voor de regio, blijkt uit verschillende documenten. In het Groenboek Vlaanderen 2050 en de beleidsnota van minister Joke Schauvliege(CD&V) kreeg de ruime regio een nieuwe naam (‘Metropolitaan kerngebied’) en een ander ontwikkelingsperspectief (‘metropool op mensenmaat’). In de werktekst voor het Witboek Beleidsplan Ruimte is er sprake van een ‘Airport City’ en andere ‘metropolitane hefboomplekken’ in het ‘centraal deel van Vlaanderen’. De as Brussel-Zaventem- Antwerpen wordt de ‘ruimtelijke ruggengraat’ voor een ‘competitieve metropool in de wereldeconomie’. In een onderzoek ‘Kritische Massa’ liet de administratie berekenen hoe groot die metropool moet zijn om internationaal te kunnen concurreren: anderhalf tot twee miljoen inwoners, concludeerden de onderzoekers. En via het project Metropolitan Landscapes onderzochten de Vlaamse en Brusselse administraties hoe de open ruimte in de regio in de toekomst kan functioneren als stadsgroen.

AFWIJZENDE  REACTIES

Deze ambities blijken veel weerstand op te roepen. Eerst en vooral van de politieke verantwoordelijken. Zowel Joke Schauvliege (CD&V), als minister voor Omgeving de voogdijminister van de planners, als collega-minister voor de Vlaamse Rand Ben Weyts (N-VA) beklemtonen dat het slechts een denkoefening van enkele ambtenaren betreft. De tekst is niet politiek gevalideerd, aldus Schauvliege, en het is niet onze ambitie om de verstedelijking door te trekken. Integendeel, de regering wil 1.000 ha bijkomend groen realiseren in de Noordrand. ‘Ik vind dat T.OP toch ook niet zo top’, reageerde Weyts. ‘We gaan voor een versterking van het Vlaamse en groene karakter van onze Rand en niet voor een verzwakking ervan. Alles wat raakt aan die uitgangspunten is voor mij onbespreekbaar.’

Over de ingediende bezwaren wou het kabinet Schauvliege voorlopig niet communiceren. De Vlaamse Volksbeweging (VVB), die haar bezwaren publiceerde, heeft het over een anti-Vlaams project en een doodsteek voor de Rand. Vooral het idee om op en rond de Heizel ruim 26.000 woningen bij te bouwen, stuit de VVB tegen de borst. Vzw ‘de Rand’ vindt dat de verstedelijkingsplannen uit het T.OP diametraal staan tegenover het tot nog toe gevoerde beleid in de Rand (een beleid om het Vlaamse en groene karakter te behouden) en blijkbaar politiek niet afgetoetst zijn. Zowel vzw ‘de Rand’ als de VVB noemen overleg met Brussel in deze overigens nuttig.