De hele site sluit nauw aan bij de laatste grote open ruimte binnen de ring in de Vlaamse Rand: het Woluweveld. Dat openruimtegebied is zowat 80 ha groot en ligt tussen Sint-Stevens-Woluwe, de R0, de A201 en de gemeentegrens met Evere.

Bruno Depondt, directeur grondgebiedzaken van Zaventem: ‘We vinden die open ruimte belangrijk. Onlangs hebben we ze nog versterkt. Binnen een Vlaams initiatief hebben we enkele hectare industriegebied die daar nog niet ontgonnen waren, omgezet naar landbouwgebied.’

Beide gewesten gingen, samen met heel wat andere partners, rond de tafel zitten over het gebied dat vrijkomt en in mei vorig jaar keurde Brussel daarvoor een ‘richtplan van aanleg’ (RPA) goed. Ongeveer tegelijkertijd keurde Vlaanderen een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) goed. De vrijgekomen ruimte is in totaal 90 ha groot – 40 ha in Brussel en 50 ha in Vlaanderen – en de nieuwe bestemmingen liggen nu dus vast.

Strategische ligging

De site ligt zeer strategisch: in vogelvlucht zowat vijf kilometer van de Grote Markt in Brussel en even ver van de luchthaven van Zaventem. De Leopold III-laan/A201, de belangrijkste verbindingsweg tussen Brussel en de luchthaven, loopt er vlak naast. Snelle fietsverbindingen lopen erdoor. Het openbaar vervoer tussen de luchthaven en Brussel wordt versterkt en er komt zelfs een nieuw metrostation in de buurt. De Leopold III-laan verandert van een drukke autoweg in een groenere parklaan met ruimte voor trage weggebruikers. Een ideale plek dus voor wonen, werken, gemeenschapsvoorzieningen en groen.

Brussel

Op Brussels grondgebied komt er op een oppervlakte van 19 ha een nieuwe duurzame en gemengde stadswijk met zowat 300.000 m² ontwikkelingen. Naast woongelegenheid komt er ook ruimte voor economische activiteiten en openbare diensten, zoals een kinderdagverblijf, scholen – er is sprake van een vijfde Europese school – en sportinfrastructuur. De wijk zou bestaan uit bouwblokken van 50 bij 50 meter met daartussen brede groene publieke corridors. De stadswijk zou 3.000 nieuwe bewoners moeten kunnen huisvesten. Op de grens met Zaventem komt, op een oppervlakte van ongeveer 11 ha, een nieuw hoofdkwartier voor Defensie. Achter die ontwikkelingen komt een landschapspark van ongeveer 15 ha.

Aansluitend bij de huidige bedrijvenzone langs de A201 is er ook op Zaventems grondgebied nog een zone van zowat 10 ha ingetekend voor economische bedrijvigheid. Bart Dewandeleer, schepen van ruimtelijke ordening in Zaventem: ‘We zijn samen met Defensie naar een visie gegaan die past voor dat gebied. We willen op die nieuwe as tussen Brussel en de luchthaven liefst evolueren naar hoogwaardige bedrijvigheid, zoals een wetenschapspark met plaats voor een incubator of labo’s voor onderzoek en ontwikkeling. Vanuit Zaventem hebben we de hele tijd gepleit voor een zo groen mogelijke invulling. Door daar op de juiste plek nog een stukje bedrijvigheid toe te laten kan Defensie financieel het plaatje rondkrijgen.’ De rest van het gebied op Zaventem – ruim 30 ha tussen het Woluweveld en de kerkhoven van Evere, Brussel en Schaarbeek – wordt op termijn bos.

De kostprijs voor het nieuwe hoofdkwartier van Defensie, pal tegenover het nieuwe Navo-hoofdkwartier, is op 499 miljoen euro geraamd. Men wou eind vorig jaar met de bouw beginnen, maar nu pas zijn enkele voorbereidende werken begonnen. Voor de eigenlijke bouwwerken plant men ongeveer drie jaar in.

Vraag naar appartementen

Het uiteindelijke resultaat creëert dus behoorlijk wat bijkomende open ruimte, maar tijdens de onderhandelingen was de vraag naar veel meer bebouwing en veel meer appartementen zeer groot. In die mate dat zowel de Brusselse als de Vlaamse bouwmeester op een bepaald moment uit het overleg zijn weggebleven, omdat er te weinig werd gestreefd naar een kwalitatieve invulling.

'In 2030 zou de afbraak van de gebouwen kunnen beginnen en kan er werk worden gemaakt van een nieuw groot bos in h Zaventem.'

Depondt: ‘Vanuit Zaventem zijn we al die jaren blijven vechten tegen die vraag naar bijkomende appartementen. Wij wilden een bos, maar we moesten de hele tijd opboksen tegen steeds weer dezelfde discussie over appartementen. Als we hadden toegegeven, dan hadden we hier 7.000 extra inwoners gehad. De gemeenschap van Sint-Stevens-Woluwe hier vlakbij telt maar 9.000 inwoners. We zouden die woonkern dus bijna hebben verdubbeld in inwonersaantal en al die nieuwe inwoners zouden geen enkele connectie hebben gehad met onze gemeente, want die zijn allemaal op Brussel gericht.’

Aan de rand van de site, op de grens met het Woluweveld, zijn al veertig nieuwe woonentiteiten gebouwd. Die liggen over afzienbare tijd dus midden in de grote open ruimte en aan de rand van het bos. Depondt: ‘Daar is ook fel over gediscussieerd, maar die zijn vergund en zullen dus blijven staan. Dat was de eerste fase, want er was nog een tweede fase voorzien. Defensie heeft daar in de buurt nog een klein stukje militair domein behouden en zou daar nog willen bijbouwen, maar Zaventem zal daar niet op ingaan.’ Dewandeleer: ‘Dat zou ook extra wegenis vragen. Zaventem heeft een algemene regel dat we geen nieuwe wegen meer aanleggen voor nieuwe verkavelingsdossiers, behalve als dat met een sociaal doel is.’

Afbraak

Waar het nieuwe bos van zowat 30 ha op het grondgebied van Zaventem komt, moeten meer dan 25 gebouwen en bouwsels verdwijnen. De Eversestraat verdwijnt volledig. Gebouwen afbreken kost uiteraard geld, maar het is nog niet helemaal duidelijk wie de afbraak van al die gebouwen voor zijn rekening zal nemen. Er zal ook onderzocht moeten worden of het terrein niet vervuild is en dus gesaneerd moet worden. Het militair domein ligt er al zeer lang. Het eerste gebruik van de site dateert van de Eerste Wereldoorlog. Toen gebruikten de Duitse bezetters het als basis voor hun zeppelins. Tussen de twee wereldoorlogen was dit het belangrijkste vliegveld voor het Belgische leger. Hier ontstonden de luchtvaartmaatschappijen Sneta en Sabena. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers de luchthaven opnieuw en bouwden ze een tweede luchthaven in Melsbroek. Ze verbonden beide luchthavens met een taxiway. Pas vanaf 1958 verhuisden de luchthavens definitief naar Melsbroek en Zaventem.

Dewandeleer: ‘Het lijkt mij evident dat Defensie de verantwoordelijkheid neemt voor de afbraak en de sanering. Die kosten moeten ingecalculeerd zijn in de verkoop van de site. Ze kunnen daar met de Vlaamse overheid eventueel de nodige afspraken rond maken, want het gaat om een beleidsbeslissing van Vlaanderen. Precies om het allemaal betaalbaar te houden voor Defensie hebben we nog een stuk bedrijventerrein toegelaten. Anders waren we voor de volledige site voor bos gegaan.’

Timing

Eerst moet het nieuwe hoofdkwartier van Defensie worden vergund, aanbesteed en gebouwd. Dan volgt de verhuis van Defensie en pas na die verhuis kan de volgende fase beginnen. Dan zijn we wellicht al in 2029. In 2030 zou dan de afbraak van de gebouwen kunnen beginnen en kan er werk worden gemaakt van een nieuw groot bos in Zaventem.

Dewandeleer: ‘Het duurt nog even, maar ik kijk er enorm naar uit. De voorbije legislatuur creëerden we zowat 40 ha extra toegankelijk groen op verschillende plaatsen in Zaventem. Deze legislatuur staan er nog eens 10 ha op het programma. Daar komt dan die 30 ha bos bij. Dat is echt een enorme sprong voorwaarts tegenover tien jaar geleden. In de statistieken van het VSGB werd Zaventem ooit vermeld met 1 ha openbaar toegankelijk groen. We hebben het stilaan wel gehad met de druk op Zaventem en de voortdurende groei. Let wel: er kan nog groei komen in Zaventem, maar op het ritme van onze gemeente, op de juiste plekken en voldoende doordacht. We willen nu voor de bescherming gaan van bepaalde kwaliteiten. Wij willen onze schaarse open ruimte behouden en versterken. Juist die open ruimte heeft een grote meerwaarde voor onze inwoners.’ Met het nieuwe bos van 30 hectare op een plek waar nu nog zo’n 25 gebouwen staan, versterkt de Vlaamse Rand op termijn in elk geval zijn groene karakter.