Wanneer je terugdenkt aan je kindertijd welk beeld komt dan spontaan bovendrijven?

Daulne: ‘Ik zie mijn energieke moeder, voel de steun van mijn familie en hoor hun lach. Ons gezin kwam nochtans uit een chaotische situatie. In 1965 vluchtte mijn moeder met haar vier kinderen uit Congo nadat rebellen mijn Belgische vader vermoord hadden. Als baby van drie maanden heb ik dat drama niet bewust meegemaakt. Voor mijn moeder en de familie van mijn vader die ons met veel liefde in België opving, was ik de sprankel hoop.

Nyirenda: ‘Mijn kinderjaren associeer ik vooral met de zorgeloze tijd die ik doorbracht op de bananenplantage van mijn nonkel. Tot mijn drie jaar woonden wij in Zambia. Daarna kwamen wij naar België op uitnodiging van een Belgische voetbalscout die mijn vader had gespot. Het werd het einde van mijn zorgeloze kindertijd. Als oudste kind was ik vanaf dan verantwoordelijk voor de drie andere kinderen van ons gezin.’

Welke woorden vatten de vrouw die je vandaag bent geworden goed samen?

Nyirenda: ‘Ik kijk naar mezelf als een mens in wording, gedreven door true love. Voor mij betekent dat kunnen vergeven en het goede in de andere blijven zien. Als kind voelde ik mij niet gezien noch gehoord door mijn ouders. Gelukkig is onze relatie vandaag beter. Ik ben erachter gekomen dat zij als tienerouders niet zomaar true love konden geven. Zij hadden mijn jongere broertje van twee jaar moeten begraven, hadden tijd nodig om dat verlies te verwerken en te ontdekken wie zij werkelijk waren. Eigenlijk zijn wij, samen als gezin, volwassen geworden. Zij leerden van mij, ik van hen.’

Daulne: ‘Mijn woorden zijn vrouw, passie, energie, creativiteit en connectie met het kwantumveld. Ik kijk naar de energie van mensen in plaats van naar hun maatschappelijke functie. Ik probeer mensen zo weinig mogelijk te beoordelen. Als zangeres creëer ik energie met mijn stem, zodat mensen vreugde of verdriet kunnen voelen. Zelf zie ik erop toe dat negatieve energie zo weinig mogelijk in mijn leven binnensijpelt.’

Wat speelt er zich zoal af in het kwantumveld?

Daulne: ‘Het is een veld dat alles met elkaar verbindt. Het bestaat niet uit tijd, plaatsen, dingen en mensen, maar uit frequenties. Je kunt het niet zien, maar daarom wil het nog niet zeggen dat het niet bestaat. Het is een bron van oneindige energie en intelligentie. Om er binnen te treden, moet je als niemand binnenkomen. Zonder verleden, zonder problemen. Als puur bewustzijn. Elke ochtend probeer ik er contact mee te maken. Dan zeg ik hallo tegen de energieën van de wereld. Ik vergeet wie ik ben en welke taken op mij wachten om zo een connectie te maken met een overkoepelend universum.’

Nyirenda: ‘Je had het net over de energie die mensen uitstralen. Ik herken dat. Tegelijkertijd ben ik me bewust dat mijn interactie met iemand slechts een momentopname is. Misschien heeft iemand, met wie je een slechte interactie had, gewoon een slechte dag en zegt dat niets over de energie van die persoon in het algemeen.’

Daulne: ‘Hoe meer maturiteit je hebt, hoe makkelijker het is om daar zo naar te kijken. Je wordt beter in afstand nemen. Ik merk het soms bij mijn dochter en haar vriendinnen. Hoe zij opgewonden kunnen praten over dingen die ze in hun liefdesleven meemaken. Dan denk ik: moet ik hier nu tussenkomen of de hormonen gewoon hun gang laten gaan? Meestal kies ik voor het laatste.’

Nyirenda: ‘Ik vind dat heel mooi dat jij je dochter daarvoor de ruimte geeft, want als ouder wil je zo graag je kind voor alles en nog wat beschermen.’

Daulne: ‘Bij mijn 22-jarige zoon stel ik vast hoeveel bevestiging hij van mij nodig heeft. Anders wordt hij onzeker. Veel heeft te maken met de hoge verwachtingen die de maatschappij oplegt aan mannen.’

Nyirenda: ‘Ik ervaar hetzelfde. Als mijn zoon emotioneel onrustig is, zal hij naar mij komen in plaats van naar zijn vader. Zelf vind ik het niet zo gemakkelijk om de juiste balans te vinden tussen met hem in gesrek gaan én grenzen aangeven.’

Wie had een grote invloed op wie je geworden bent?

Nyirenda: ‘Tot mijn 25e voelde ik me vooral aangetrokken door mensen die mij bevestigden. Maar eens ik 30 werd, ging ik beseffen dat ook mensen die mij negeerden of naar beneden probeerden te halen een rol speelden in mijn wordings-proces. Dankzij hen leerde ik terug te vechten.’

Daulne: ‘Als mens zijn wij zelf verantwoordelijk voor de houding waarmee wij in het leven staan. Je kan ervoor kiezen om je te laten gaan en negatieve energie aan te trekken. Na het overlijden van mijn moeder ben ik meerdere jaren depressief geweest. Maar dan komt er een moment dat je weer opstaat en je energie terug bij elkaar raapt.’

Wat hielp je om uit dat dal te geraken?

Daulne: ‘Gezonde voeding geeft je de kracht om de negatieve spiraal te doorbreken. Net zoals luisteren naar de natuur. De vibraties van vogels kunnen je zwaarmoedigheid verlichten. Ik kan het alleen maar aanraden. ’s Ochtends niet alleen glas water, maar ook een glas vogelgeluiden drinken.’ (lacht)

You need to cry to heal, zei je ooit in een interview. Sta je nog steeds achter die zin?

Daulne: ‘Helemaal.’

Nyirenda: ‘In mijn geboorteland is het heel gewoon om na een overlijden dagen lang te huilen. Het Zambiaanse woord voor begrafenis is huilproces. Je voelt je leeg als je hebt geweend. Zo ontstaat er ruimte voor iets nieuws.’

Daulne: ‘Wetenschappers stelden vast dat tranen stresshormonen bevatten. Al huilend scheid je chemische stoffen, zoals cortisol, af. Als je ze te lang vasthoudt, kunnen ze gezondheidsproblemen veroorzaken. Huilen is dus gezond. Tegelijk is het belangrijk om op een bepaald moment de knop om te draaien en niet meer te huilen. Zodat er ruimte voor nieuw geluk vrijkomt. Fascinerend toch hoe wij als mens navigeren tussen verdriet en geluk. En hoe onze lichamen in staat zijn om zichzelf te genezen.’

Nyirenda: ‘Mijn artiestennaam is miSoSi, wat tranen betekent. Dat is mijn geboortenaam, die voor mijn ouders verbonden was aan het verlies van hun zoontje. Vreugde en verdriet liggen dicht bij elkaar. In mijn poëzie schrik ik er niet voor terug om verdriet toe te laten. Er schuilt schoonheid in melancholie. Ik zag hoe die mijn ouders dichter bij elkaar bracht.’

Je vergelijkt dichters met genezers van de ziel. Kunnen woorden zo krachtig zijn dat ze ons helen?

Nyirenda: ‘Twee jaar geleden werkte ik mee aan de expo Nizhonigo Yiikaado (We Walk in Beauty). Het was een project in samenwerking met Navajo Diné - Noord-Amerikaanse Indianen -kunstenaars en academici. Poëzie vormt een essentieel onderdeel van hun levensfilosofie. Zij schrijven dichters genezende krachten toe. Als poëet beschik je over de vaardigheid om complexe zaken of verborgen gevoelens in woorden om te zetten, wat verlichtend werkt.’

Daulne: ‘Ja, maar wat met mensen van wie de woordenschat heel beperkt is? Waardoor hun denken verengd wordt? Hoe kun jij met je woorden doordringen tot die mensen?’

Nyirenda: ‘Zelf heb ik ook mijn eigen stem moeten vinden, ook al groeide ik op met klassiekers zoals William Shakespeare en Oscar Wilde.’

Daulne: ‘Daarom hou ik zo van rappers. Zij bereiken jongeren die de klassiekers niet kennen.’

Nyirenda: ‘Het is nog niet zo lang geleden dat de mens zijn stembanden ontwikkelde en zich via woorden is beginnen uitdrukken. Woorden zijn slechts een instrument om iets over te brengen. De essentie is de intentie. Je kunt ook veel zeggen zonder woorden. Via gelaatsuitdrukkingen, lichaamshouding en een manier van bewegen. Welk gevoel wil je overbrengen? Ik herinner me nog hoe ik als meisje van vijf in de kleuterklas aankwam en geen woord verstond van wat de andere kinderen zeiden. Het werd mijn drijfveer om zo goed mogelijk Nederlands te leren.’

The power of our voices. Hoe kunnen we die zo goed mogelijk benutten?

Daulne: ‘Het timbre van onze stem is de identiteit van onze ziel. Alles wat je hebt meegemaakt, weerklinkt erin. Sommige mensen zijn echter meesters in het manipuleren van de toon van hun stem waardoor ze oprecht overkomen. Om fake van echt te kunnen onderscheiden, heb je emotionele intelligentie en intuïtie nodig. Zodat je de intentie van betoverende stemmen (enchanting voices) doorprikt.’

‘De kracht van de stem is een universeel gegeven. Denk aan monniken die met hun stemvibraties helende frequenties creëren. Mijn moeder deed het al neuriënd voor mij. Die vibraties die mij een geborgen gevoel gaven, kan ik nog altijd in mij oproepen om rustig te worden. Daarom is het zo belangrijk stemmen of klanken die resoneren te herkennen. Ik vind ze in de natuur. Wist je dat het gezang van pygmeeën een manier is om de dialoog met de vogels aan te gaan?’

Nyirenda: ‘Wetenschappers beginnen steeds meer aandacht te besteden aan wat onze voorouders al wisten. Zij begrepen dat de klanken van de natuur helend zijn en dat dansen goed voor je is. Men raakt stilaan overtuigd van de schadelijke effecten van noise pollution, de geluidsoverlast die je in steden aantreft.’

In een interview vergeleek je het publiek met de zon die haar licht op jou straalt. Zodat jij als een maan gaat schitteren. Wat is de diepere betekenis van die metafoor?

Daulne: ‘Toen ik in de Verenigde Staten leefde, viel het me op hoeveel artiesten ervoor kozen om de houding van een superstar aan te nemen. Het is een rol die hoort bij hun beroep. In België vinden we dat pretentieus. Ik zie mezelf eerder als een supermoon en mijn publiek als een grote zon waarop ik schijn, zodat hun applaus in de vorm van stralen op mij kan schitteren. Dat beeld  past bij mijn levensvisie. Niet mijn ego staat centraal, maar de interactie tussen mij en mijn publiek. Maar voor sommige mensen werkt die houding niet. Zij moeten op de voorgrond staan om een gevoel van eigenwaarde te krijgen. Zij zien zichzelf als de zon. En wie ben ik om ze terug te fluiten? Er zijn veel manieren om naar de werkelijkheid te kijken.’

Nyirenda: ‘In slam poetry heb je een gelijkaardig fenomeen. Je hebt slamdichters die vooral hun ego op de voorgrond plaatsen. Het andere type wil in verbinding treden met het publiek, een boodschap doorgeven. Zelf probeer ik die twee aspecten te combineren. Dat is een van de redenen waarom ik niet snel een poëziewedstrijd zal winnen.’ (lacht minzaam)

Wanneer wist jij dat je gedichten wilde schrijven?

Nyirenda: ‘Al sinds mijn twaalfde schrijf ik gedichten. Het heeft tot mijn achttiende geduurd vooraleer ik in het Nederlands schreef. Tot dan kreeg ik altijd kritiek op mijn Nederlands. Die negatieve cirkel werd doorbroken toen ik in 2008 de poëziewedstrijd van de Hogeschool Universiteit Brussel won. Dat gaf me het nodige zelfvertrouwen.’

Waarover gaat het gedicht waarmee je de wedstrijd won?

Nyirenda: ‘Over een vroegere klasgenote van mij. Zij stond altijd ten dienste van anderen, waardoor zij zichzelf vergat. Zij was zo’n mooie en warme ziel en toch werd zij gepest. Op een dag was ze het zo moe om zichzelf weg te cijferen dat zij in de klas in slaap viel. Het gedicht gaat als volgt: Slaap nu maar, wonderkind. Dat de wereld nu eens voor één keer op jou wacht.’

In jouw muziek probeer jij een connectie te maken met een wereld die wij niet kunnen zien. Wat kan die onzichtbare wereld ons brengen?

Daulne: ‘Net zoals het gesproken woord zijn muziekklanken vibraties die iets bij ons teweegbrengen. Ik vergelijk een muzikant graag met een soort antenne die vibraties uit de onzichtbare wereld opvangt en omvormt tot muziek. Hoe beter die erin slaagt te connecteren met het kwantumveld, hoe beter de golven opgevangen en getransformeerd worden naar iets harmonieus.’

Kunnen we stellen dat kunst een poging is om met de onzichtbare wereld in contact te treden?

Nyirenda: ‘Absoluut. Wanneer zich in je hoofd beelden vormen die bij jouw emoties passen, ontstaat er een succesvolle connectie met het onzichtbare netwerk. Het voelt alsof de muze langs is geweest. Dan vloeit de inspiratie.’

Die connectie maken, kan je dat leren?

Nyirenda: ‘We moeten vooral veel dingen afleren. En oordelen laten varen. Leren terug kind worden.’

Daulne: ‘Het gaat over jezelf bevrijden. Begin al maar door op je ademhaling te focussen. Of aandachtig naar een groepje mieren te kijken, of vol verwondering naar het geluid van de regen te luisteren, of ‘s ochtends heel bewust goeiemorgen aan de planten in je tuin te zeggen.’

Jij hebt veel respect voor de Congolese filosoof Mudimbe. Wat spreekt je aan in zijn denken?

Nyirenda: ‘Zijn visie moedigt je aan om als zwarte mens in je eigen kracht te staan. Hij geeft de toestemming om te stoppen met almaar te bewijzen dat zwarte volkeren ook een cultuur en geschiedenis hebben. Dat is gewoon een evidentie.’

Daulne: ‘Opvallend voor Afrikaanse kunst is de mondelinge traditie waarmee verhalen van generatie tot generatie worden overgedragen. In Afrikaanse beeldende kunst wordt vaak enkel de essentie weergegeven. Niet de rationele werkelijkheid met al haar details, maar de perceptie van het moment.’

Hoe zouden jullie de essentie van kunst omschrijven?

Daulne: ‘Voor mij is kunst alles en alles is kunst. Kunst drukt een menselijke emotie uit, maar kan ook de tijdsgeest weerspiegelen. In de klassieke kunsten werd de kunstenaar opgelegd wat hij moest schilderen. Het was een vorm van propaganda. Gelukkig zijn we dat stadium voorbij en kan je vandaag in alle vrijheid communiceren wat je wilt zeggen. Kunst opent deuren.’

Nyirenda: ‘Ik vergelijk kunst met een spiegel. Ik citeer graag een docent: Kunst draagt de verantwoordelijkheid in zich om de toeschouwer te doen nadenken over wie hij is en welke positie hij in de samenleving en de wereld inneemt. Laten we kunst niet verwarren met esthetica. Een werk kan mooi zijn, maar is daarom nog geen kunst. Iets moois dat aanzet tot reflectie, wordt kunst.

In welke mate kan kunst ons helpen om met de bittere kant van het leven om te gaan?

Nyirenda: ‘Kunst doet ons stilstaan, zodat we kijken. Ook naar dingen die ons een oncomfortabel gevoel geven. Alleen al door ernaar te kijken, zet je een belangrijke stap om ermee om te gaan.’

Daulne: ‘Zo is dat. Ook muziek kan je helpen om bepaalde gevoelens te erkennen en naar boven te laten komen.’

Welk kunstwerk kon jou onlangs raken?

Daulne: ‘De natuur trakteert ons voortdurend op kunstwerken. Ik denk aan de onnoemelijke schoonheid van bloemen. Ook van films kan ik genieten. The Portable Door van Jeffrey Walker bijvoorbeeld toont dat er oneindig veel deuren in onze geest kunnen openen. Gewoon door met elkaar te praten zoals wij vandaag doen, kunnen we nieuwe deuren openen. There is always a way out. Ik hou ontzettend van die boodschap.’

Nyirenda: ‘Monument. Het is een werk van Rachel Whiteread, een Britse kunstenares. Zij plaatste onlangs een replica van een sokkel boven op een andere sokkel. Het was een eerbetoon aan de sokkel die normaal altijd ten dienste van het kunstwerk staat. Nu stond hij centraal. Eenvoudig en tegelijkertijd geniaal.’

Wij leven in tijden waarin er heel wat duisternis heerst. Hoe kunnen we het licht blijven zien?

Nyirenda: ‘Ik omring me met positieve, verwelkomende mensen. Zij geven mij energie.’

Daulne: ‘Toen mijn zoon klein was, had ik de gewoonte om ’s avonds met hem naar de lichtjes te kijken die buiten brandden. Het mooie blijven zien, is een keuze. Dat wilde ik hem meegeven. Met ouder te worden, aanvaard ik steeds beter dat er ook slechte dagen zijn. Ik zeg dan thank you voor het water dat helder is, de tas thee die smaakt en de vogels die fluiten. Overal is er schoonheid. Ik ben vastberaden om ze te blijven zien. Ook in het ouder worden, in de menopauze bijvoorbeeld, schuilt er schoonheid. Je komt losser van het oordeel van anderen, gaat de kwetsbaarheid van het leven meer beseffen en het leven daardoor nog meer waarderen.’

Marie Daulne

• Oprichtster en zangeres van de Belgische band Zap Mama.
• Brengt een mengeling van soul, gospel en Afro-Cubaanse ritmes.
• Wil met haar muziek de Europese en Afrikaanse cultuur overbruggen.
• Woonde jarenlang in New York waar ze samenwerkte met David Byrne (Talking Heads).
• Geeft de menselijke stem een centrale rol in haar muziek.
• Lerares vocale polyfonie.

Lindah Leah Nyirenda

• Dichteres en schrijfster.
• Performance kunstenaar en spoken word artiest.
• Behaalde een bachelor vertaler Engels-Frans, studeerde eveneens Journalistiek.
• Won in 2008 de poëziewedstrijd van de Hogeschool Universiteit Brussel.
• Neemt deel aan panels over racisme, gendergerelateerd geweld en discriminatie tegen de LGBTQI+-gemeenschap.