Velen spreken over de ‘Brusselse Ring’, maar van de 75 km die de R0 lang is, liggen er maar een vijftal echt op Brussels grondgebied. Het leeuwendeel daarvan ligt op het traject dat we hier bespreken, in Anderlecht en Vorst. Dat de Ring door drie gewesten loopt, maakt het niet altijd makkelijk. Bij vergunningen voor wegenwerken, om maar iets te noemen. Los van de administratieve molen zijn er soms ook politieke verschillen. Vlaanderen en Brussel kijken soms anders naar de aanpassing van de Ring als oplossing voor het mobiliteitsprobleem.

De berg Thabor

Het traject van deze etappe begint in Vlaanderen. Wie de verkeerswisselaar en de bedrijvenzone van Groot-Bijgaarden achter zich laat en richting Halle rijdt, passeert enkele groene oases die kranig weerwerk bieden tegen de drukte op de Ring. Een van de onvermoede pareltjes is de Thaborberg. Vandaag beheert Natuurpunt Dilbeek het domein dat ooit een kalksteengroeve was. Op de site stond een grote villa van een adellijke familie, maar bij het begin van de Eerste Wereldoorlog raakte het kasteeltje beschadigd en werd het gebouw niet meer gebruikt. Een priester uit de buurt organiseerde er vakantiekampen voor arme kinderen met tuberculose. Na de oorlog werd het een volwaardig sanatorium. Even was er sprake dat de christelijke mutualiteiten hier een groot ziekenhuis zouden bouwen, als tegenhanger van de vrijzinnige Franstalige ziekenhuizen in de buurt. Dat is ook de reden waarom op- en uitrit 12 werden aangelegd. Uiteindelijk kwam van die plannen niets in huis, en ook het sanatorium sloot de deuren. In 1996 werd het gebouw afgebroken, na vele jaren van verwaarlozing. Vandaag kun je wandelen – er is zelfs een natuurlijk blotevoetenpad – tussen diverse planten- en diersoorten. Er zijn in het bos meer dan honderd soorten paddenstoelen te vinden.

Goede lucht

Twee uitritten verder, aan het Westland Shopping Center, rij je het Brussels Gewest binnen. Als je hier de afrit neemt, zie je een standbeeld van Jean-Claude Van Damme. Dat staat hier sinds 2012, als eerbetoon aan The Muscles from Brussels, die in Sint-Agatha-Berchem is geboren en in de buurt oproeide. De bodybuilder-acteur woont tegenwoordig in de Verenigde Staten, maar voor de inhuldiging van de bronzen versie van zichzelf in oktober 2012 kwam hij met plezier nog eens naar zijn geboorteland.

Aan de andere kant van de Ring ligt de wijk Goede Lucht. Zo vlak bij een autosnelweg kan die naam vandaag wat cynisch lijken, maar toen de tuinwijk bijna honderd jaar geleden werd aangelegd, was dit nog ongerept platteland en was er van de Ring nog geen sprake. De wijk werd gebouwd voor onteigende Brusselaars, die hun woonplaats verloren hadden – of nog zouden verliezen – door de aanleg van de treinverbinding tussen Noord en Zuid. De straten doen alvast dromen van een aangenamer leven, met namen als Heilzaamstraat, Gezondheidsstraat, Vruchtbaarheidsstraat of Gelukstraat.

Skiën op de afrit

In eerdere afleveringen lazen we al dat de Ring een memoriaal is van grootse, maar onafgewerkte plannen. We hadden het al over de kruisende E19 en E40 in het hartje van de hoofdstad, met het half ongebruikte verkeersknooppunt in Machelen als bewijs dat tussen droom en daad inderdaad wetten in de weg staan, en praktische bezwaren. Willem Elsschot schreef dat een eeuw geleden neer, en ook in Anderlecht vind je daar langs de Ring een bewijs van. De grote kunstmatige heuvel waar je vandaag kunt skiën, werd eigenlijk aangelegd in functie van de A9, een snelweg die Brussel via de Vlaamse Ardennen met Kortrijk zou verbinden. De snelweg kwam er nooit, en dus was ook het grote knooppunt met brede op- en afritten, bruggen en invoegstroken niet nodig. De helling bewijst vandaag gelukkig haar nut als kunstmatige skipiste, de overmaatse verkeerswisselaar – bedoeld als start- en eindpunt van die A9 – naar het Erasmusziekenhuis neemt wel meer plaats in dan eigenlijk nodig

Onder de verkeerswisselaar naar het Erasmusziekenhuis ligt het Vijverspark van Neerpede. Voor de inwoners van de verschillende woonblokken naast de Ring is het een plaats om te ontspannen, maar het is ook een onvermoede plek waar je kunst kunt aantreffen. Op de ongeveer 150 betonnen pijlers die de Ring en de op- en uitritten hier ondersteunen mogen graffitispuiters hun talent tonen. Dit is een levend museum, want regelmatig worden werken overspoten. Omdat de erecode van graffitispuiters zegt dat je alleen eerder werk mag overspuiten als je denkt dat jouw creatie mooier zal worden, verbetert de kwaliteit van deze collectie alleen maar. Foto’s van het portret van zanger Stromae, niet zo ver van de tramhalte in de Marius Renardlaan, gingen in 2016 de wereld rond.

Zo nu en dan wordt het idee geopperd om de Ring te sluiten, bijvoorbeeld via een tunnel onder het Zoniënwoud.

Wanneer je de Ring verder naar het zuiden volgt, zie je de herkenbare, sierlijke letters van Coca-Cola opduiken. Dit is het op één na grootste innovatiecentrum van het frisdrankenmerk. Hier worden elk jaar vierhonderd nieuwe dingen uitgevonden, van nieuwe verpakkingen en ontwerpen tot nieuwe smaken. Onder meer de Coca-Cola zero sugar werd in Anderlecht ontwikkeld.

Van Citroën tot Audi

Net zoals in Vilvoorde steekt de Ring ook in Sint-Pieters-Leeuw het kanaal en een spoorlijn over. Dit keer niet over een indrukwekkend monument zoals het viaduct, maar via een meer bescheiden brug. Wat deze plek wel gemeen heeft met het viaduct van Vilvoorde dat boven de voormalige Renaultfabriek zweeft, is dat ook deze plek belangrijk was en is voor de Belgische autogeschiedenis. Aan de binnenkant van de Ring staat hier immers de fabriek van Audi Brussels, voorheen Volkswagen Vorst. Het verhaal van de fabriek gaat terug tot 1948, toen de familie D’Ieteren er de auto’s van de Amerikaanse merk Studebaker wilde produceren. Vanaf 1954 werden er in Vorst ook Volkswagen Kevers gemaakt. 1,1 miljoen van de in totaal 21.500.000 Kevers rolden in Vorst van de band. In 1960 werd de productie van de Studebaker gestaakt, en werden er Volkswagens en Porsches gemaakt. In de jaren 80 werden de populaire VW Golf en VW Passat hier in elkaar gezet.

Naast de Volkswagenfabriek stond lang een fabriek van Citroën. De Franse autoconstructeur bouwde hier sinds 1926 auto’s, waaronder de iconische Traction Avant en 2CV. Tot 1980 werden er auto’s geproduceerd. Nadat de fabriek zeven jaar leeg had gestaan, kocht Volkswagen het terrein over om zijn activiteiten uit te breiden. In 2006 werd de VW-fabriek met de sluiting bedreigd. Vierduizend banen waren in gevaar, maar de vestiging kreeg een nieuwe adem door de overname van Audi, dat ook tot de Volkswagengroep behoort.

Bocht van Vorst

Aan de Audifabriek ligt de ‘Bocht van de Vorst’, een van de stukken van de Ring die bekend zijn van de verkeersinformatie. De combinatie van een bocht, een helling en nogal wat op- en afritten blijkt niet optimaal voor vlot en veilig verkeer. Net daarom is de maximumsnelheid al lang begrensd tot 90 km/uur, ook al toen je op de rest van de Ring nog 120 km/uur mocht.

De Ring maakt hier een knik naar het zuiden, richting Nijvel. Tot het knooppunt in Hoog-Itter valt het traject van de Ring samen met dat van de E19. Dat was nochtans niet de bedoeling. Volgens de originele plannen zou de Ring een boog maken via Ukkel en Watermaal-Bosvoorde om aan het Vierarmenkruispunt weer aan te pikken op de Ring. Dat sluitstuk tussen Vorst en Tervuren is er nooit gekomen. Protesten van buurtbewoners maakten dat de rechtstreekse verbinding er niet kwam. Het verkeer moet nu een omweg maken via Waterloo. Door die extra kilometers is het voor een deel van het verkeer interessanter om langs de noordzijde te rijden, waardoor daar meer trafiek is dan eigenlijk werd voorzien. Zo nu en dan wordt het idee geopperd om de Ring helemaal te sluiten, bijvoorbeeld via een tunnel onder het Zoniënwoud. Dat zou tijdswinst opleveren, maar een tunnel heeft een hoge kostprijs. Of die tunnel ooit gerealiseerd wordt, valt af te wachten.

Daarmee komen we aan de grens tussen Brussel en Vlaanderen. Aan de buitenkant van de Ring valt de elektriciteitscentrale van Sint-Pieters-Leeuw van ver op, zeker in het donker. Sinds eind 2005 zorgen bijna 100.000 ledlampjes op de koeltoren ’s nachts voor feeërieke taferelen, met wisselende lichtpatronen. De toren – 103 meter hoog – doet op die manier een beetje dienst als vuurtoren voor wie hier in de late, of heel vroege, uurtjes de gewestgrens overschrijdt.