Zwembaden vol, waterkraantjes leeg. Als we geen actie ondernemen, zou dat scenario elke zomer wel eens realiteit kunnen worden. Na de lange droogteperiodes van de afgelopen jaren is de lage waterstand zo stilaan een acuut probleem geworden. Van alle landen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) behaalt het regenachtige België het zesde slechtste resultaat wat betreft waterbeschikbaarheid. Vlaanderen scoort nog slechter.

Kritiek punt bereikt

Bernard De Potter, leidinggevend ambtenaar van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en voorzitter van de commissie integraal waterbeleid (CIW) schetst de situatie: ‘De afgelopen decennia hebben we alles in het werk gesteld om wateroverlast in te perken en het water zo snel mogelijk te laten afvloeien. Hiervoor hertekenden we het natuurlijke landschap. Er werden harde dijken en wachtbekkens gebouwd, waterlopen dichtgelegd en rechtgetrokken. Vlaanderen is een van de dichtstbevolkte gebieden in Europa. De bebouwing nam exponentieel toe, het wegennet werd denser en ons grondoppervlak slibte dicht met asfalt en beton. Hierdoor kan het regen- en oppervlaktewater nog maar op weinig plaatsen vastgehouden worden, in de bodem dringen en de grondwaterlaag bereiken. Het vloeit rechtstreeks de riolen in richting zee. De lage grondwaterstanden en chronische droogte zijn een gevolg van een ontwikkeling die zich de afgelopen vijftig jaar langzaam voltrok en die nu op een kritiek punt is gekomen. We zien de laatste jaren weinig of geen herstel van de situatie. Als we de globale waterbalans in Vlaanderen bekijken op basis van wetenschappelijke studies is er in wezen nog geen tekort aan regen en instroom. Wel is er een frappant onevenwicht tussen de nood en het tijdstip, tussen streken met veel watergebruik en het aanbod.’

Klimaatopwarming

Ook de klimaatverandering speelt een rol. ‘De afgelopen vier zomers hadden we te maken met een acute droogte. Er was wel degelijk waterschaarste. Akkers stonden droog, het peil van bevaarbare waterlopen was veel te laag, de waterkwaliteit was ondermaats met maatregelen als captatieverboden, doorvaartbeperkingen en zwemverboden als gevolg. De impact hiervan op de economie is enorm.

Door het ontstaan van waterschaarste neemt de concurrentie tussen verschillende types gebruikers als drinkwatervoorziening, industrie, landbouw, scheepvaart, natuurbehoud en recreatie toe. Bij toenemende klimaatverandering wordt voorspeld dat droogteperiodes vaker zullen optreden, langer zullen duren en droger zullen zijn. Dat zal ook toenemende waterschaarste tot gevolg hebben.’

‘Drinkwater was er gelukkig nog voldoende afgelopen zomer. Het voorval van de lege waterkraantjes in Overijse was het gevolg van een instant overmatig verbruik waardoor de drinkwatermaatschappij de toevoer niet kon volgen. De zwembaden werden gevuld, maar de kranen stonden droog. Het zegt veel over de manier waarop we nog steeds met drinkwater omgaan. De burgers schrokken heel even op, maar verbruikten even later weer onbezorgd verder.’

Infiltreren en recycleren

‘In de politieke wereld groeit het besef dat er iets moet worden ondernomen. Bij de economische actoren, zoals industrie en landbouw, is water intussen prioriteit geworden. Zij investeren in bufferbekkens en mechanismen voor irrigatie en circulair watergebruik.’

‘De oplossing situeert zich op twee niveaus. Het is tijd dat we onze ruimte opnieuw hertekenen zodat regenwater weer in de bodem kan infiltreren. Dat kan door het aanleggen van natte natuurgebieden, groenblauwe zones in dorpen, steden, industrie-en landbouwgebied met moerassen, meanderende waterlopen en bufferbekkens. Verder moeten we aansturen op circulair watergebruik. Nu wordt te veel drinkwater gebruikt voor toepassingen waarvoor geen drinkwater noodzakelijk is.’

Blue Deal Op politiek vlak krijgt waterschaarste meer en meer aandacht. Eind juli lanceerde Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) haar Blue Deal. Demir: ‘Het is hoog tijd dat we opnieuw ruimte maken voor water. We moeten van ons land een spons maken die het water opneemt en vasthoudt als het regent zodat we ervan kunnen profiteren als het lange tijd droog is. Zo kunnen we onze watervoorraad blijven garanderen. We gaan grootschalige investeringen doen in infiltratie- en bufferbekkens, het meanderen van waterlopen, stuwen op afwateringsgrachten, het verminderen van lekkende leidingen. De waterbedrijven worden voor hun verantwoordelijkheid geplaatst. De lekverliezen, 14,5% van het geproduceerde drinkwater of zo’n 60,5 miljoen m3 per jaar, moeten verminderen.

Er wordt een versneld innovatie- en realisatietraject gestart met als doel om tegen 2025 tot de wereldtop te behoren wat betreft lekvrije leidingen. In de landbouw en de industrie gaan we van circulair watergebruik de regel maken. Lokale besturen zullen droogtetoetsen moeten invoeren vooraleer ze vergunningen afleveren. Tegelijk roepen we hen ook op om een hemelwater- en droogteplan te maken. Dat wordt een verplichte voorwaarde om nog in aanmerking te komen voor watergerelateerde subsidies. Voor de Blue Deal maken we in eerste instantie 75 miljoen euro vrij, extra budgetten zullen volgen.’

‘Het idee van de Blue Deal is positief’, zegt Patrick Meire, expert ecosysteembeheer en waterbeheer van de Universiteit Antwerpen. ‘Voor het eerst worden er in de politiek engagementen aangegaan en budgetten vrijgemaakt voor een geheel nieuw waterbeheerbeleid. De grote uitdaging zal erin bestaan om al de verschillende spelers – gewesten, provincies, gemeenten, industrie, landbouw, watermaatschappijen, natuurbeheerders, particuliere watergebruikers – op eenzelfde lijn te krijgen en een consistente visie toe te passen. Dat kan niet van vandaag op morgen, het is een project van vele jaren, van samenwerking en bewustmaking, over de grenzen van gewesten en landen heen.

Groenblauw in de Vlaamse Rand

In de Vlaamse Rand engageren gemeenten en bedrijven zich voor waterrobuuste omgevingen en circulair watergebruik. Een tiental jaar geleden al werd op de vroegere industriële site van Tannerie et Maroquinerie Belge Saventhem in Zaventem een waterrobuust parklandschap aangelegd. De Woluwerivier kreeg er een open bedding en een nieuw meanderend profiel en de voorheen waterrijke gronden werden geïntegreerd in een multifunctionele groenaanleg met vijvers.

Het strategisch project Zennevallei is een grootschalig ruimtelijk plan dat momenteel wordt uitgevoerd met de Zenne als blauwe draad en het Zennepad als verbindend element. ‘Met de gemeenten Drogenbos, Beersel, Sint-Pieters-Leeuw en Halle zijn we bezig om ruimte te maken voor meer groen, waterberging en waterinfiltratie’, zegt projectcoördinator Daan Demey. ‘Er zijn onthardingsprojecten langsheen de Vogelzangbeek in bedrijvenzone Drie Fonteinen en Negenmanneke.

Daarbij willen we harde bestemmingen of bebouwde percelen langs de beek aankopen en vrijwaren van bebouwing of afbreken ten voordele van ruimte voor water en groen. De wijken Don Bosco en Rodenem in Halle gaan we ontharden door straten te versmallen en wadi’s (waterinfiltratievoorzieningen als grasdallen en groene greppels, red.) te installeren. Samen met de bewoners bekijken we hoe ook zij hun eigendom groener en blauwer kunnen maken.’

‘In het kader van de oproep Publiek toegankelijk groen in de Vlaamse Rand creëren we nieuwe natuurparken. Groene Zenneweide in Lembeek is een voorbeeld van een project dat waterbuffering combineert met recreatie en ecologisch herstel. We integreren bufferbekkens, poelen en groene greppels om het water dat van daken en wegen stroomt op te vangen. Ook gaan we de Kleine Zenne, een oude arm van de Zenne, herstellen zodat het opnieuw een meanderende waterloop wordt. Met vastgoedontwikkelaars willen we de gronden langs de bedding vrijwaren en hogerop gelegen zones aansnijden voor bedrijfsprojecten. In Sint-Pieters-Leeuw starten we met de aankoop van gronden zoals weilanden langsheen de Zuunbeek met als doel om nieuw toegankelijk groen te ontwikkelen en tegelijkertijd de beek zelf meer ruimte te geven. Zo creëren we waterrobuuste, ademende landschappen, waar ook de beleving van natuur en water een belangrijke plaats heeft.