De nederzetting die destijds ontstond op de plaats waar nu Tervuren ligt, lag bij de Voer of Ter Voer. Later evolueerde die naam naar Tervuren. Het geeft meteen aan hoe belangrijk de waterloop was en is voor de streek. Je zou het nu niet meer zeggen, maar de Voer was vroeger economisch heel belangrijk voor de regio.

De Voer begint aan haar tocht als een vrij onooglijke waterloop tussen het Kapucijnenbos en het Arboretum, maar al snel stoot je op de Voervijver, een moerassig landschap rond een waterpartij die stilaan aan het verlanden is, maar wel een belangrijke natuurlijke biotoop vormt. We lopen langs de Koninklijke Wandelweg en belanden in een deel van de Koninklijke Schenking. In 1900 schonk koning Leopold II een deel van zijn bezittingen aan de Belgische Staat: gronden, kastelen en gebouwen die hij had verworven. Vandaag worden ze beheerd door een autonome, openbare instelling met een eigen rechtspersoonlijkheid en financiering. Hier loopt de Voer door publiek domein, eigendom van de Koninklijke Schenking.

Ring rond Tervuren

Bij de Ringlaan loopt de Voer even over privéterrein. De Ringlaan is een overgedimensioneerde betonbaan. Ze werd in de jaren 1960 aangelegd om het centrum van Tervuren autoluw te maken, maar het deel dat gepland was door de Voervijvers kon nooit worden aangelegd. Vermits het project niet werd afgewerkt en het zijn doel heeft gemist, is de Ringlaan vandaag een weg die schreeuwt om ontharding en een betere inkleding.

Vanaf de Lindeboomstraat loopt de Voer voort als een eerder smalle waterloop, geprangd tussen openbaar domein met een fiets- en wandelpad aan de ene kant en – al valt over smaken en kleuren niet te discussiëren – vrij rommelige privétuinen aan de andere kant. De beschoeiing moet hier voorkomen dat de Voer zou gaan meanderen. Hier en daar een betonnen privébrugje of een oversteek in ijzer, maar de onverzorgde indruk die de Vlaamse koterij doorgaans biedt, kan hier niet aan je aandacht ontsnappen. De gemeente heeft inspanningen gedaan om hier het landschappelijke beeld van de Voer te verbeteren, maar er blijft nog wat marge voor verbetering inzake esthetiek van deze restzone van tuinen. Ook de vijf meter brede strook, die normaal langs beide oevers moet worden gevrijwaard om de waterloop te kunnen beheren, wordt niet overal even goed gerespecteerd.

Scavoiren

Wat verder zien we links van de Voer het kasteel Robiano. De eerste gebouwen hier werden 't Hof over 't water genoemd omdat Tervuren aan de andere kant van de Voer lag. Het kasteel lag dus over ’t water. Kasteel Robiano is één van de oudste kasteeldomeinen van Tervuren. Tot begin de jaren 1990 vond je er een kindertehuis of kinderkolonie. Vanaf 1997 is SAS Institute, een Amerikaans softwarebedrijf, de eigenaar.

De Voer wurmt zich hier tussen de vier privévisvijvers door. Oorspronkelijk waren het vijf vijvers, die in Tervuren bekend staan als de scavoiren. De kasteelbewoners huurden die van de hertog om er karpers te kweken. De Voer was in deze omgeving ook vaak een inspiratiebron voor de realistische stijl van de schilders van de School van Tervuren op het einde van de 19e eeuw.

De open ruimte tussen de Voervallei en het Warandepark had een mooie ecologische openruimteverbinding kunnen zijn.

Bij de laatste van de scavoiren vinden we de kapel van de Heilige Rita, gebouwd in 1957. Nog merkwaardiger is de nabijgelegen Kelderkapel. Je vindt er een klein Mariapark met Lourdesgrot tussen de bomen. Voor de grot zie je een aantal zitbanken. Pastoor Mertens liet de grot met imitatierotsen aanleggen in 1878-1880 als onderdeel van de toenmalige pastorietuin. De Sint-Janspastorie zelf stamt uit het begin van de 17e eeuw. Het gebouw en de tuin zijn beschermd erfgoed. Zo komen we naadloos aan bij het Warandepark of het Park van Tervuren, waar de Voer langs de Panquinkazerne of het hoefijzer, en naast de Sint-Hubertuskapel ondergronds naar de vijvers loopt.

Ecologische verbinding

De open ruimte tussen de Voervallei en het Warandepark had een mooie ecologische openruimteverbinding kunnen zijn tussen park en vallei, maar vandaag bouwt projectontwikkelaar Ion hier vier prestigieuze woonblokken. Een park met vijver ertussen, wellicht om het luxegevoel en het adembenemend uitzicht nog wat te accentueren, maar we hebben niet de indruk dat erover is nagedacht om de Voer hier haar plek aan de oppervlakte terug te geven.

In het Warandepark loopt de Voer door de bekende vijvers om bij de laatste, de Vossemvijver, opnieuw in eigen bedding over te gaan. In het park vinden we ook, wat in de volksmond bekendstaat als het Spaans Huis. Eigenlijk gaat het om de Gordaalmolen. Goordaal was meer dan een millennium geleden een gehucht van Tervuren. Waar de Voer zich vandaag in de vijvers verschuilt, leverde ze in de middeleeuwen de energie om de molen te doen draaien. In 2011 werd de molen gerestaureerd. Vandaag vind je er een horecazaak.

Na het Warandepark kun je de Voer te voet of met de fiets volgen langs het Voerwegje. De Voer zelf loopt even over privéterrein en komt dan onder een hek door het bos in. Vanaf hier krijgt ze de kans om voorzichtig te beginnen meanderen. De waterloop is er breder en het debiet wordt gevoed door grachtjes die aan elke kant in de Voer uitkomen. De rivier loopt door een vrij natuurlijke biotoop, vrij diep in de vallei en is bevrijd van haar keurslijf. Ze krijgt eindelijk flauwe, zacht hellende oevers. Hier heeft de provincie Vlaams-Brabant twee gecontroleerde overstromingsgebieden gerealiseerd: Reuveld en Twaalfapostelenbos. Bij een te hoge watertoevloed wordt het water er tijdelijk op een natuurlijke manier gestockeerd om het daarna gecontroleerd te laten wegstromen. Op die manier verhindert of vermindert men eventuele wateroverlast in lagergelegen gebieden.

In den Congo

Verderop loopt de Voer de dorpskern van Vossem voorbij met onder meer het iconische café In den Congo, dat in mei 2024 zijn 110-jarig bestaan viert en waar je nog altijd een authentieke sfeer kunt opsnuiven. Het deel tussen de Vossemvijver en de Dorpsstraat in Vossem wordt de volgende maanden opgewaardeerd tot een natuurlijke beekvallei, maar vanaf de omgeving van de Dorpsstraat zijn er nog verbetermogelijkheden. Hier kunnen we de Voer niet langer te voet of met de fiets volgen, want ook in de dorpskern van Vossem loopt ze in een strak pak tussen de achtertuinen door. Geen bewegingsruimte en vaak ingebed tussen hoge kasseien of betonnen muren. Een waterloop die te weinig ruimte krijgt, loopt sneller door naar lagergelegen gebieden en veroorzaakt daar meestal problemen. Zodra de Voer de woonkern van Vossem verlaat, krijgt ze ruimte en kan ze zelfs behoorlijk meanderen. Hier loopt de Voer tussen lintbebouwing en landbouwgebied door en vangt ze ook de erosie op.

Betere waterkwaliteit

Sinds de rioolwaterzuivering in Tervuren in 2009 van start ging, is de waterkwaliteit er op vooruitgegaan. Op termijn kan de toestand nog sterk verbeteren. De resterende knelpunten van de rivier zijn in kaart gebracht en eind 2017 hebben verschillende overheden voor de Voer een gezamenlijke actielijst goedgekeurd.

Voor verbetering van de waterkwaliteit zetten ze vooral in op structuurherstel, vrije vismigratie en de aanpak van erosie. Het structuurherstel en de verbetering van de vismigratie geldt vooral voor het deel van de Voer buiten de Rand. Om de erosie te verminderen zijn er ook nog opties in Tervuren zelf. De vallei van de Voer snijdt diep door het Brabants leemplateau en dat is een belangrijk landbouwgebied. Door de combinatie van reliëf en leem is de vallei heel erosiegevoelig. Er zijn al heel wat erosieprojecten in uitvoering en heel wat landbouwers hebben beheerovereenkomsten om erosie te bestrijden afgesloten met de Vlaamse overheid. Er volgen ook nog enkele rioleringsprojecten. Een aandachtspunt blijven wel de woningen die hun rioolwater niet naar de riolering afvoeren, maar achterwaarts in de Voer lozen.