In eigen land zijn er in de landbouw, energiesector, kleinhandel en verzekeringen succesvolle voorbeelden, maar volgens Dirk Barrez en Lieve Jacobs zijn er nog veel meer mogelijkheden. In de volgende maanden brengen we het verhaal van een aantal coöperatieve ondernemingen die een band hebben met de Rand. Nu praten we eerst over de heropleving van de coöperaties. 

Economie, ecologie, sociaal

Barrez, de vroegere journalist van de VRT, bracht onlangs een boek uit over coöperatieve ondernemingen. Hij is medeoprichter van de coöperatieve NewB-bank, het initiatief om een nieuwe coöperatieve bank op te richten. Om de kracht van coöperaties te illustreren, verwijst hij naar twee Zwitserse coöperatieve winkelketens Migros en Coop die hij in zijn boek Coöperaties. Hoe heroveren we de economie? beschrijft.

‘Coop telt 2,9 miljoen leden, Migros 2,1 miljoen. Hun activiteiten zijn veelzijdig, gaande van supermarkt tot restaurant, van benzinestation tot informaticawinkel of doe-het-zelfzaak. Beide winkelketens hebben in Zwitserland samen een marktaandeel van 70 procent in voeding en drank. Ze behoren tot de top drie van de meest rendabele winkelketens van Europa. De winst is onder andere nodig om te kunnen investeren. De opbrengst van de winkelketens komt allereerst de dienstverlening van de klanten ten goede.

Ten tweede zijn de werknemers er in vergelijking met andere winkelketens in Europa beter af. Ten derde wordt voorrang gegeven aan streekproducten, biologisch geteelde groenten en fruit. Verder kopen Migros en Coop fairtrade producten aan, zoals biokatoen uit Tanzania. Zowel in Zwitserland als in de Derde Wereld krijgen boeren en tuinders een eerlijke prijs. Het economische, het ecologische en het sociale vormen de stevige fundamenten van de twee winkelketens. Naast Migros en Coop zijn er in Zwitserland vele andere coöperaties actief, zoals een groep van meer dan driehonderd Raiffeisenbanken.’

Banken

Het interview vindt plaats in de Raffeisenzaal van het Leuvense Cera kantoor. ‘Symbolisch’, vindt Jacobs, consulente van Coopburo. ‘Naar Friedrich Wilhelm Raiffeisen zijn een aantal coöperatieve banken genoemd. Net als in Duitsland leven de boeren in België op het einde van de 19e eeuw in grote armoede. In navolging van Raiffeisen richten zij spaar- en kredietcoöperaties op. Die lokale coöperaties worden Raiffeisenkassen genoemd.'

'De overkoepelende coöperatie heet eerst Centrale Kas voor Landbouwkrediet en wordt later Centrale Raiffeisenkas, afgekort CERA. Die groeit uit tot een volwaardige bank. Bij de vorming van de KBC Bankverzekeringsgroep in 1998 worden de bankactiviteiten van CERA Bank ingebracht in KBC Bank NV en ontstaat het huidige Cera, met vandaag nog altijd meer dan 400.000 coöperanten’, benadrukt Jacobs.

Landbouw

Ze wijst op goed uitgebouwde coöperaties in de landbouwsector. ‘Een toonaangevend voorbeeld is Milcobel, een coöperatie van 3.000 melkveehouders. Als vennoten van Milcobel krijgen de boeren een optimale verkoopprijs voor de melk. Milcobel telt negen vestigingen. Ze produceren onder meer Inza melk, Brugse kaas, en ijscrème met private label voor alle grote Belgische supermarkten.'

'In de raad van bestuur van Milcobel vind je boeren. Zij hebben het voor het zeggen, want ze zijn de eigenaar. Als vennoot investeren ze 20 tot 30.000 euro, maar ongeacht de kapitaalinbreng heeft iedere vennoot één stem. Als een marketeer zijn promotieplan komt toelichten, moet hij echt uit zijn pijp komen. De boeren-bestuursleden zien er nauwlettend op toe dat iedere eurocent voor marketing en distributie goed wordt besteed. Anders gaat dit ten koste van hun inkomen als melkleverancier. Eerder dan met de onmiddellijke winst zijn de boeren sterk begaan met de toekomst op lange termijn, want ze wensen een leefbaar bedrijf over te laten aan de eigen kinderen’, weet Jacobs.

'Niet de winst, maar het voortbestaan van de coöperatieve primeert.'

‘Bij een coöperatie gaat het om mensen die samen iets willen ondernemen omdat ze dit samen beter kunnen dan alleen. Kijk naar de veilingen voor landbouwproducten. In het verleden ging iedere tuinder of landbouwer apart naar de markt om er zijn kersen of asperges te verkopen. Handelaars speelden hen tegen elkaar uit en ze kregen zelden een faire prijs. Daarop gingen boeren en tuinders zich verenigingen in een coöperatieve vennootschap en zo stonden ze samen sterker.’

Energie

Buiten de landbouw zijn er in eigen land nog sectoren waarin de coöperatie het verschil kan maken. Barrez wijst erop dat in de energiesector coöperatieve ondernemingen al een belangrijke speler zijn in de productie van windenergie. ‘Neem Ecopower. De financiële inbreng van iedere vennoot bedraagt maximum 50 aandelen van elk 250 euro en het dividend is beperkt tot maximum 6 procent. Ze hoeven immers geen aandeelhouders rijk te houden of superlonen uit te betalen aan de CEO. In 2013 hebben coöperanten zelfs beslist om dat jaar geen dividend uit te keren.'

'Niet de winst, maar het voortbestaan van de coöperatieve primeert. Als klant en coöperant weet je dat je een afnemer bent van milieuvriendelijke en duurzame energie. Bovendien drukt Ecopower zijn stempel op de prijsvorming; de klant vindt dit positieve effect terug in een faire prijs voor elektriciteit. Op minder dan 25 jaar is Ecopower uitgegroeid tot een coöperatie van bijna 50.000 vennoten. Het bedrijf is niet geïnteresseerd in een monopolie, want het ondersteunt zelf de oprichting van andere coöperaties in de energiesector, zoals Beauvent in West-Vlaanderen en Bronsgroen in Limburg. Het is opvallend dat de klanten die lid zijn van een coöperatieve energieleverancier bewuster omgaan met energie en minder energie verbruiken.’

Opvolging verzekeren

‘Soms weten we als klant niet eens dat bepaalde producten en diensten geleverd worden door coöperaties’, zeggen Barrez en Jacobs. ‘Zo is er de coöperatie Multipharma voor de verdeling van geneesmiddelen. Voorts is er de coöperatie P&V die in de sector van de verzekeringen een marktaandeel heeft van enkele procenten. In de drankenhandel vind je in alle provincies de aankoopcoöperatie Prik & Tik. Verder is er Selexion voor elektro, telefonie en multimedia waarlangs meer dan 250 onafhankelijke winkels in België hun inkoop samen organiseren.’

‘Voor zelfstandigen, in het bijzonder in de sector van de kleinhandel, opent de coöperatieve vennootschap nieuwe perspectieven. Het is een alternatief voor de klassieke vorm van franchising, een formule die van toepassing is bij Panos, Prémaman en Media Markt. Bij franchising gaat het vaak om een nadelige combinatie van het statuut van zelfstandige met dat van werknemer. Bij een coöperatie daarentegen is het jouw eigen onderneming, maak je met andere leden die toetreden tot de coöperatie eigen keuzes.'

'Weet je dat er 40.000 KMO’s en grotere familiale bedrijven momenteel worstelen met het probleem van opvolging? Voor velen van hen kan het coöperatief model een oplossing bieden. Daarbij zouden ze hun werknemers medevennoot kunnen maken, waardoor de continuïteit wordt verzekerd en de onrust over de toekomst wordt weggenomen.’ 

Opleiding economie

‘De coöperatie is geen makkelijke ondernemingsvorm, maar uit de praktijk blijkt dat coöperatieve bedrijven dubbel zo lang leven als gewone bedrijven. Een essentiële voorwaarde is echter de blijvende betrokkenheid van de vennoten. Als ze enkel in hun dividend geïnteresseerd zijn en niets meer in de pap te brokkelen hebben over de keuzes van het bedrijf, loopt het faliekant af, zoals de Arco-coöperanten helaas hebben moeten ervaren.’ 

Barrez en Jacobs stellen dat de leden een coöperatie hebben, en niet omgekeerd. Het is essentieel dat die leden zich bemoeien met de beslissingen en hun verantwoordelijkheid opnemen. Bovendien zou er in de opleiding economie meer aandacht moeten gaan naar coöperaties. Als je nu een manager zoekt om een coöperatie te leiden, is het niet evident dat je iemand vindt onder de (jong) afgestudeerden economie. Wereldwijd zijn er nochtans drie keer meer mensen die deel uitmaken van een coöperatie dan er mensen zijn die aandelen hebben op de beurs.’

Wie het nieuwe boek Coöperaties. Hoe heroveren we de economie? bestelt via www.pala.be krijgt tien procent korting plus gratis verzending als hij of zij 'RandKrant’ vermeldt.