Comedian Bert Gabriëls speelt de sensatiebeluste presentator van een flitsend praatprogramma op tv. Het wordt verkocht als een nieuw soort gezinstherapie, die het publiek live kan meemaken. De gasten zijn een dochter van een collaborateur en de moeder van een Syriëstrijder. Het maakt van Amnes(t)ie niet enkel een pleidooi voor historisch bewustzijn en nuance, maar ook een vlammend staaltje mediakritiek. 

NIET NIEUW

‘Veel van wat in de actualiteit gebeurt, zoals extremisme van een bepaalde groep, is niet nieuw’, zegt theatermaker en artistiek onderzoeker Chokri Ben Chikha. ‘Ik had de jihadisten van vandaag even goed kunnen vergelijken met de extreem-­linkse terroristen van de Baader­Meinhofgroep uit de jaren 70. Maar ik vond vooral de overeenkomsten met de oostfronters frappant. De collaborateurs in de jaren 40 geloofden in het nazisme omdat het zogezegd streed tegen de ongelovige bolsjewieken. De nazi’s keken op naar één grote leider en verheerlijkten het Germaanse verleden. Ook het jihadisme is zo’n romantisch ideaal van één leider, de kalief, in de strijd tegen ongelovigen.’

De mensheid leert niet uit haar verleden. Het is een stelling met veel bewijzen. Extremisme is niet nieuw. De schuld leggen bij een specifieke groep evenmin. Racisme bestaat wellicht al zo lang als de mens. ‘Nu krijgen moslims van alles de schuld, vroeger de joden. In alle tijden hebben mensen zich vragen gesteld over wie ze waren en waar ze thuishoorden. Wat we meemaken is niet nieuw, de redenen en de technologieën zijn nieuw.’ De moed wil je weleens in de schoenen zakken als je dat soort historische parallellen wél wil zien. ‘Je voelt dat extreemrechts groeit en we horen een vergelijkbaar discours als in de jaren 30. Dat is griezelig’, vindt Ben Chikha. ‘Gelukkig herhalen zich ook de positieve dingen uit de geschiedenis. Dat stemt hoopvol. Kijk naar de jongeren die op straat komen voor het klimaat. Wanneer de ongelijkheid in een maatschappij te groot wordt, protesteren mensen en veranderen ze iets. Denk aan de studenten in de jaren 60, de vrouwen in het begin van de 20e eeuw, de arbeiders… Zulke zaken maken mij minder cynisch.’

GEEN KEUZE, TOCH GEVOLGEN

Voor de verhaallijnen in Amnes(t)ie interviewden regisseur Chokri Ben Chikha en actrices Marijke Pinoy en Dahlia Pessemiers historici Bruno De Wever en Koen Aerts, die gespecialiseerd zijn in het collaboratieverleden. Ze spraken ook met (klein)kinderen van collaborateurs en familieleden van Syriëstrijders. Ben Chikha vroeg zich immers af welke invloed de radicale keuze van één persoon heeft op de levens van de rest van zijn of haar familie, die diezelfde keuze niet maakt. ‘Zij worden tegen hun wil in dat verhaal meegezogen.’

Die denkpiste is ook van belang in het debat over de kinderen van Belgische IS­strijders. Mogen zij terugkeren naar ons land of niet? ‘Er bestaat geen enkel beleid rond, er is totaal geen visie. Een samenleving die geen antwoord weet te geven aan mensen die zelf geen keuzes hebben gemaakt maar er wel de gevolgen van dragen, begaat een misdaad tegen de menselijkheid. In dit specifieke geval gaat het om enkele tientallen kinderen. Wat als die opgroeien in de kampen waarin ze verblijven, zonder kansen en aan hun lot overgelaten? Dat schept frustratie en wie weet ook toekomstige terroristen. We mogen onze kop niet in het zand steken: het gaat over ons, onze samenleving en onze veiligheid.’

PIJNLIJK EN ABSURD

‘Amnes(t)ie gaat over verschrikkelijke en pijnlijke thema’s, maar de voorstelling is ook absurd en grotesk.’ Humor zoeken in de verschrikking is logisch, vindt Chokri Ben Chikha. ‘De geschiedenis is vaak deprimerend, soms hoopvol, maar vooral geschift en absurd.’ Zelfs het publiek krijgt een zekere verantwoordelijkheid in het stuk. ‘We wilden niet zomaar een verhaal vertellen, maar de toeschouwers ook bij de voorstelling betrekken. Wie daar zin in heeft, kan acteur worden in het geheel, en dus meedenken en creëren. Nu, de mensen hoeven niet bang te zijn dat ze iets tegen hun zin moeten doen. Wie liever niet deelneemt, mag rustig blijven zitten.’ 

Amnes(t)ie
Action Zoo Humain

VR • 3 MEI • 20.15
Alsemberg, CC de Meent, 02 359 16 00