‘Iedereen heeft zijn verantwoordelijkheid’
Vandaag organiseert Kristin Verellen, samen met Stien Michiels en andere vrijwilligers, cirkelgesprekken waaraan iedereen kan deelnemen die zich geraakt voel door wat ons land acht maanden geleden verlamde.
De dagen na de dood van Johan hebben jullie met familie en vrienden wakes georganiseerd. Hoe kwamen die tot stand?
Verellen: ‘Ze zijn organisch gegroeid. Ik voelde me in die dagen in een soort niemandsland en had heel sterk de behoefte om me omringd te voelen door mensen. Ook toen we nog niet met zekerheid wisten of Johan overleden was, voelde ik de behoefte om een plek te creëren waar we bij hem konden zijn. We hebben toen samen met een paar andere vrienden het initiatief genomen om die wakes te organiseren. Ze hebben heel veel betekenis gehad voor mij en onze kring van familie, vrienden en kennissen. Ze hielpen ons om onszelf bij elkaar te rapen en weer in contact met onszelf en de realiteit te komen.’
Hoe kan je iemand helpen die door zo’n verscheurend verdriet getroffen wordt?
Verellen: ‘Door er onvoorwaardelijk te zijn. Ik herinner me nog de dag na het anti mortem in Neder-Over-Heembeek. Dat was hels. Gewoon het gegeven dat er mensen zijn om je op te vangen, dat maakt een wereld van verschil. Maar die wakes deden niet alleen mij deugd, ze waren ook heel waardevol voor alle vrienden en familieleden. Ze deden ons stilstaan bij ons leven. Voor sommige was het zelfs het begin van een transformatie. Zo’n gebeurtenis verplicht je om niet alleen de dood, maar ook het leven dat je leidt recht in de ogen te kijken en keuzes te maken.
Michiels: ‘Die wakes boden een ruimte waar je in alle openheid je gevoelens kon uiten. Zowel boosheid, angst, verdriet als hoop kregen er een plek. En dat werkte helend. De schok van de aanslagen van 22 maart had het vertrouwen van mensen door elkaar geschud. Een plek waar je wat geborgenheid kon vinden, was wat we hen en onszelf konden bieden.’
Vanuit die wakes is jullie initiatief Cirkels - We have the choice ontstaan. Wat hopen jullie hiermee te bereiken?
Verellen: ‘Het klinkt misschien gek, maar tijdens de wakes hadden we zo’n mooie dingen zien ontstaan dat we dit te kostbaar vonden om zo maar te laten verdwijnen. Met Cirkels - We have the choice willen we mensen die van ver of van dichtbij betrokken waren bij de gebeurtenissen van 22 maart of andere daden van blind geweld, de kans geven hun beleving hierrond te delen. Dat kan met woorden, beelden, muziek of gewoon stilte. Stilte verbindt en brengt de juiste woorden naar boven.’
‘Als mens heb je maar één hart. Waaraan ga je het geven? Aan meer haat of aan meer liefde en verbondenheid?'
Michiels: ‘Elke Cirkel wordt begeleid door twee professionele begeleiders. Belangrijk om weten is dat je het woord kan maar niet hoeft te nemen. We zien het als een kwalitatief moment van samen zijn, waarbij we stilstaan bij wat daden van terreur met ons doen en onze gevoelens hierover te delen. Dit kan vanuit boosheid of mildheid. Vanuit verbijstering of verbinding. Belangrijk tijdens zo een Cirkel is dat het van mens tot mens gebeurt.’
Na het overlijden van Johan heb je een aantal teksten geschreven waarin je benadrukt dat elk van ons de verantwoordelijkheid heeft keuzes te maken. Waarom vind je dat zo essentieel?
Verellen: ‘In een samenleving die leeft in angst voor terreur heb je de keuze: of je kan meegaan in de angstspiraal die ons van kwaad naar erger brengt, of je kan ervoor kiezen je op een verzoenende en liefdevolle manier te verhouden tot de wereld. Net zoals je de keuze kan maken om in de slachtofferrol te stappen of om op te staan en de kans te grijpen fundamentele keuzes te maken. Het komt erop neer een keuze te maken tussen liefde of geweld.’
Kan je begrijpen dat de moedige keuze die jij als rechtstreeks getroffene maakt voor sommige mensen moeilijk te vatten is?
Verellen: ‘Het is ook moeilijk te verklaren. Na de gebeurtenissen stortte mijn wereld in. We hadden net dertig jaar samen zijn gevierd. In één klap worden al je toekomstplannen en illusies van zekerheid en bestendigheid weggevaagd. Je valt heel diep. Op de bodem. En dan voel je waar het echt om gaat. Het afgrijselijke wil je zin geven. Je beseft meer dan ooit dat een mensenleven rond liefde draait.’
‘Dat wegmoffelen doen we voor een groot deel omdat we niet goed weten hoe met dat verdriet om te gaan.'
‘De eerste week na de aanslag wilde ik me afschermen van de buitenwereld. Maar geleidelijk aan is het besef gegroeid dat iedereen in deze situatie zijn rol moet opnemen, zo ook ik de mijne. Hoe donker de gebeurtenissen ook zijn, het is de liefde die ons dertig jaar verbond, die me voedt en richting geeft. Ze helpt me om de brug te slaan tussen leven en dood en om een verhaal van verbinding te brengen zoals ik het voel.’
Michiels: ‘Als mens heb je maar één hart. Waaraan ga je het geven? Aan meer haat of aan meer liefde en verbondenheid? Het valt me op dat de getroffenen er vaak voor kiezen de liefde voor de persoon die ze verloren op een bepaalde manier verder te zetten.’
De verbinding maken tussen leven en dood; wat staat ons in de weg om dat te doen?
Verellen: Onze angsten, onder meer. We hebben het toch zo moeilijk met onze vergankelijkheid. We duwen die voortdurend van ons weg. We doen alsof we het leven en ons geluk kunnen verzegelen. Tot we geconfronteerd worden met een gebeurtenis die ons veilige bestaan helemaal door elkaar schudt en ons uit onze comfortzone rukt. Dan worden we plots heel kwetsbaar. Zulke momenten zijn kansen om zowel de dood als het leven te omhelzen.’
Die dualiteit van het leven, is dat ook geen thema in de foto’s die Johan maakte?
Verellen: Precies. Johan was een gepassioneerd fotograaf. In vele van zijn foto’s is het contrast tussen licht en duisternis een thema dat terugkeert. Zoals bij die foto van de IJzer waar hij het laatste licht van die dag wist te capteren. Hij toonde beide kanten: het duistere maar ook het hoopvolle. Ze maken beide deel uit van ons leven. Die gedachte was vroeger al aanwezig in zijn foto’s. Nu begrijp ik ze des te meer.’
In onze maakbare wereld wordt die duisternis maar ook de dood steeds meer weggemoffeld. Het lijkt wel of jullie ze met Cirkels opnieuw een plaats willen geven.
Verellen: ‘Vroeger was de dood en het rouwen om het verlies van geliefden een sociaal gebeuren waar de hele gemeenschap aan deelnam. Denk maar aan de klokken die geluid werden wanneer er iemand overleed of de rouwkledij die gedurende een hele periode gedragen werd. Doden werden in vieringen geëerd. Als ik vandaag merk dat er op de luchthaven enkel nog een klein koperen gedenkplaatje ons herinnert aan de slachtoffers van 22 maart, dan stemt me dat triest.’
Michiels: ‘Dat wegmoffelen doen we voor een groot deel omdat we niet goed weten hoe met dat verdriet om te gaan. We willen de andere niet kwetsen of geen wonden openrijten. Met Cirkels willen we een bescheiden bijdrage leveren om alle gevoelens die bij het verlies van een dierbare of het verwerken van een traumatische ervaring loskomen, op een menswaardige manier een plaats geven. Wat we zien, is dat de deelname aan zo’n Cirkel voor heel wat mensen bevrijdend werkt. Vaak horen we dat mensen zich via zo’n cirkelgesprek verbonden voelen. Al was het maar omdat iemand anders verwoordt wat ook in jou leeft.’
Het delen van verhalen en emoties. Is het een antigif tegen onze geïndividualiseerde maatschappij?
Verellen: ‘Wat wij in ieder geval elke keer opnieuw tijdens de cirkelsessies zien, is dat er een grote nood aan diepmenselijk contact bestaat.’
Michiels: ‘Verdriet en vragen waarmee je zit met anderen delen, creëert een diepe verbondenheid. Wij hebben tijdens die helse periode van 22 maart vastgesteld hoe helend dat voor ons werkt. Die ervaring willen we delen met iedereen die dat wil.’
Meer informatie over Cirkels die dit najaar plaatsvinden, vind je op www.wehavethechoice.com.
enkele cijfers
Bij de aanslag op de luchthaven van Zaventem op 22 maart 2016 kwamen 14 mensen om het leven en raakten bijna 100 personen gewond. Bij de aanslag op dezelfde dag in het metro- station Maalbeek stierven 21 mensen en vie- len er meer dan 100 gewonden.
REAGEREN
Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels.
