Burgers kunnen hun opinies aan de lokale bestuurders kenbaar maken via adviesraden of tijdens de decretaal verplichte openbare onderzoeken bij projecten van een zekere omvang. Ze mogen onder bepaalde voorwaarden zelfs het woord voeren tijdens de gemeenteraad of referenda organiseren. Meer recent wordt er geëxperimenteerd met nieuwe vormen van inspraak. Zo overleggen sommige besturen over bepaalde dossiers met gelote groepen van burgers die een afspiegeling zijn van de bevolkingssamenstelling en laat men buurten beslissen over investeringsbudgetten voor hun wijk. Wat gebeurt er op dat vlak in de Rand? Wij selecteerden zeven gemeenten met opvallende initiatieven.

Beersel organiseerde in 2019, bij het begin van de legislatuur, een bevraging van de bevolking over thema’s zoals milieu, mobiliteit en integratie waaraan een 1.000-tal mensen deelnamen. Volgens burgemeester Hugo Vandaele (CD&V) neemt het bestuur de resultaten als leidraad voor het beleid. Ook aan het mobiliteitsplan voor heel Beersel, dat in juni vorig jaar werd goedgekeurd, ging een uitgebreid participatieproject met tal van infoavonden vooraf. Momenteel worden klimaatfora georganiseerd waarvoor bewoners worden uitgenodigd om mee oplossingen te bedenken voor klimaatproblemen zoals hittegolven en overstromingen. Andere thema’s die aan bod komen: hernieuwbare energie en wonen, bedrijvigheid en voedselverspilling, mobiliteit en klimaatadaptatie.

Om te weten wat er in de gemeente leeft, startte het gemeentebestuur van Merchtem deze legislatuur met een inwonerspanel bestaande uit circa 1.500 willekeurig gekozen burgers aan wie men een aantal keren per jaar online of telefonisch hun mening of advies vraagt over allerhande thema’s. De meest recente bevraging had betrekking op ‘dienstverlening’. Hieruit bleek onder meer dat het voor 1 op 4 van de ondervraagden helemaal niet duidelijk is waar ze met een vraag aan de gemeentelijke administratie terechtkunnen. Ook het nieuwe mobiliteitsplan, dat tijdens de gemeenteraadszitting van 31 januari 2022 werd goedgekeurd, was het resultaat van veel inspraak, waarbij niet enkel adviesraden, maar ook scholen, handelaars en inwoners werden betrokken. Momenteel loopt een inspraakronde over de geplande ruimtelijke uitvoeringsplannen voor Merchtem centrum.

Het mogen oneens zijn, zorgt achteraf voor een meer legitiem resultaat.

Alhoewel Overijse een lange traditie van dorpsen adviesraden heeft, wil het bestuur op vlak van beleidsinspraak een stap verder gaan. In het begin van deze legislatuur werd gezocht naar meer innovatieve vormen van samenwerking met burgers, dorps- en adviesraden. In het kader van een proefproject waarvoor Overijse, door Vlaanderen werd geselecteerd, bracht een burgerpanel van veertig gelote inwoners, samen met leden van alle gemeenteraadsfracties, een advies uit over de gemeentebelastingen. Een grootschalige bevraging en goede praktijken elders resulteerden in het 3-schillenmodel waarmee Overijse de brede samenleving haar zeg wil laten doen. Tijdens Klap op 24 april zal info worden gegeven over toekomstige projecten en zal inspraak mogelijk zijn. De thema’s zijn heel divers: het nieuwe klimaatplan, het sportcentrum, deelmobiliteit, buurtgerichte zorg, jeugdbeleid,… Burgers kunnen speeddaten met burgemeester en schepenen. Daarnaast wordt voor bepaalde vooraf geselecteerde projecten een intensief inspraaktraject doorlopen met burgers en leden van de adviesraden. De administratie ondersteunt het geheel en zorgt ervoor dat het advies bij de beleidsmakers terecht komt.

Sint-Pieters-Leeuw richtte begin 2021 het participatieplatform Leeuw denkt mee op. Via dit platform worden de inwoners geïnformeerd over plannen die impact hebben op een bepaalde wijk of buurt en wordt er feedback gevraagd. De eerste vraag had betrekking op het soort boom dat er gepland zou worden op de plaats van een verwijderde treurwilg aan de Kreperlaan en de Koning Albertlaan. Momenteel wordt via dit platform ook een inspraaktraject georganiseerd over de plannen voor de heraanleg van het dorpsplein in Zuun. De inwoners mogen mee beslissen over enkele voorgestelde opties en suggesties doen. Andere inspraakprojecten hebben betrekking op de keuze van een naam voor een vrijetijdshuis en de wijze van inrichting van het Damiaanpark. Er loopt ook een participatietraject over de plannen om het centrum van Leeuw veiliger en leefbaarder te maken.

Onder het motto Vilvoorde is van jou. Maak er iets van gaf het stadsbestuur in september 2021 het startschot voor een grootschalig, drie jaar durend, participatietraject voor een vernieuwde stadsontwikkeling. Acht wijken in Vilvoorde komen hierbij aan bod. Bedoeling is om samen met de wijkbewoners de openbare ruimte, mobiliteit en infrastructuur te verbeteren, wijkcirculatieplannen op te stellen, duurzaamheidsdoelstellingen te vertalen en verkeersveilige maatregelen te nemen. Elk participatietraject doorloopt vier fases. Na het verzamelen van dromen en ideeën worden geselecteerde ideeën uitgewerkt tot concrete plannen. Dit gebeurt in samenspraak met een bewonerspanel samengesteld op basis van loting en een panel met vertegenwoordigers van de adviesraden en organisaties uit de wijk. Reeds in de zomer van 2021 werden bevragingen georganiseerd die de basis zullen vormen van wijkcirculatieplannen.

Wemmel biedt burgers de mogelijkheid om tijdens de gemeenteraad een voorstel of vraag persoonlijk toe te lichten. Het moet door minstens 20 inwoners ingediend worden en ondersteund door 100 anderen ouder dan 16. Voorwaarde is dat het gaat om een onderwerp van algemeen belang waarvoor de gemeente bevoegd is en niet racistisch of xenofoob van aard. Volgens burgemeester Walter Vansteenkiste (WEMMEL) werd er nog geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om voorstellen in te dienen. Wel werd er tijdens de vorige legislatuur twee keer gevraagd om het woord te nemen. In het kader van de opmaak van het mobiliteitsplan organiseert het gemeentebestuur een participatietraject met inspraakmomenten en een bevraging.

Via het online burgerparticipatieplatform idee-wo.be, waarmee Wezembeek-Oppem in januari 2019 samen met CitizenLab van start ging, raadpleegt het gemeentebestuur haar inwoners regelmatig over bepaalde thema’s. Dat gebeurde tot dusver over onderwerpen zoals mobiliteit, het gemeentelijk logo, fietsboxen en gedeelde fietsen. Daarnaast biedt het platform burgers de mogelijkheid om een idee of voorstel in te sturen. Het eerste idee dat Wezembeek-Oppem ondertussen reeds effectief uitvoerde, was de organisatie van Garage Sale (garageverkoop). Inwoners worden daarnaast geraadpleegd over mobiliteitsprojecten, zoals recent de herinrichting van de knooppunten op de Ring Oost en andere projecten zoals de plannen voor een nieuw hockeyveld. Binnenkort krijgt de bevolking ook de kans zijn mening te geven over wijkprojecten waarvoor de gemeente budgetten ter beschikking stelt.

Kwaliteit van de beleidsvoering

Volgens Nathalie Debast, woordvoerster van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), komt het betrekken van burgers bij het lokale beleid niet alleen de lokale democratie ten goede, maar ook de kwaliteit van de beleidsvoering. ‘Steden en gemeenten staan voor grote uitdagingen op vlak van mobiliteit, klimaat, vergrijzing,… Er zit veel expertise bij lokale medewerkers en politici, maar ook de inwoners hebben vaak heel wat visie en goede ideeën.’ Volgens de VVSG doen lokale besturen steeds meer inspanningen om burgers bij het beleid te betrekken en gaan ze hierbij innoverend te werk, zoals werken met gelote burgerpanels voor beleidsadviezen en het ter beschikking stellen van burgerbudgetten. ‘In ons Labo Burgerparticipatie gaan we op zoek naar projecten met een vernieuwende manier van werken om die kennis onder mekaar te delen’, aldus Debast.

Valkuilen

Ewoud Monbaliu, oprichter van Levuur dat de afgelopen tien jaar heel wat participatieprocessen in de Rand begeleidde, heeft enkele waarschuwingen in petto. ‘Neem je participatie als norm of doe je het voor de vorm? Participatie is immers veel meer dan via digitale tools of gespreksavonden inspraak geven of meningen verzamelen. Organiseer zeker geen participatie als je eigenlijk alleen maar de andere wil overtuigen van je eigen gelijk. Participatie gaat over tijd en ruimte creëren om meningen uit te wisselen en te bouwen aan gedeelde visies, processen waarbinnen burgers engagement opnemen voor lokale vraagstukken. Je creëert geen draagvlak door flashy te communiceren, maar door samen stap per stap een proces te doorlopen. Bestuurders deinzen er soms voor terug, maar het organiseren van het mogen oneens zijn, zorgt achteraf voor een meer legitiem resultaat.’