Hendryckx: 'Ik ken de Rand zoals de meeste Vlamingen alleen maar van erdoor te rijden op weg naar Brussel. Voor een groot gedeelte waren de gemeenten rond Brussel dus een onbekend terrein. Er waren een aantal bekende plekken waar ik zeker foto’s van wou maken, maar voor de rest was het gewoon ronddolen en me laten overweldigen en verwonderen.’

‘Fotografie is toegepaste kunst. Ik vind het fantastisch om in de huid van een opdrachtgever te kruipen. Dat communicatieve aspect is voor mij zeer belangrijk. Je kunt het vergelijken met de inplakboeken waarin de wereld werd uitgelegd toen ik nog kind was. Dat soort mooie didactische plaatjes wil ik maken.’

‘De Vlaamse Rand rond Brussel is onvervalst Vlaanderen. Vlaanderen in al zijn facetten. In Hoeilaart ging ik vragen of ik binnen in een serre een sfeerfoto mocht maken terwijl men daar aan het werk was. Dat deed ik onaangekondigd, maar toch heel beleefd. Maar ik werd op een zeer achterdochtige manier weggejaagd. Op een bepaald moment werd er zelfs een hond bijgehaald. Die wantrouwige sfeer ken ik eigenlijk alleen maar van op de echte buiten.’

'Bij geen andere Europese hoofdstad is de buiten zo nabij als in Brussel.’

‘Heel veel plaatsen zien er nog zeer landelijk uit, hoewel ze nauwelijks tien kilometer van het centrum van Brussel verwijderd zijn. Dat heeft me verrast. Natuurlijk heb je ook de verkavelingen en de stedelijk injecties in dat landschap. Dat zijn twee werelden die parallel naast elkaar bestaan, maar niets met elkaar te maken hebben.’

‘In het westen van de Rand sprak ik met een boerin. Als zij ging winkelen deed ze dat in Asse. Samen met Aalst, Leuven of Halle is dat ‘de stad’. Het zeer nabije Brussel, daar komt men niet. Niet alleen de Vlamingen in de Rand zijn bang van de hoofdstad. Ook tijdens de jaarlijkse Gordel komt men niet in Brussel, men rijdt er rond als indianen rond een kamp.’ 

‘Ik ben met mijn ouders, die zeer Vlaamsgezinde mensen waren, vaak op reis geweest in Europa. Maar naar Brussel gingen we maar twee keer: om te betogen. Ik stond pas voor het eerst op de Brusselse Grote Markt toen ik al vooraan in de twintig was. De tranen sprongen mij in de ogen van de overweldigende schoonheid.’

‘De discussie over Vlaanderen dat Brussel aan het loslaten is, is volgens mij onzin. Vlaanderen heeft Brussel al lang losgelaten. De Vlaming leeft in gedachten nog altijd in zijn dorp onder de kerktoren. Grootsteeds denken valt hem moeilijk. Omdat je dat ook in de Rand voelt, heb ik ervoor gekozen mijn blik te vernauwen en te focussen op dat toch wel uitzonderlijk landelijke aspect. Bij geen andere Europese hoofdstad is de buiten zo nabij als in Brussel.’

Brussels International

Hier heb je een van mijn dada’s: de blinde wachtgevel in België. In het begin van de 20e eeuw, toen iedereen langs de steenweg ging wonen, waren we goed op weg om van België één lintbebouwing te maken. Dat is uniek in de wereld.

Lintbebouwing is ook iets wat Vlamingen en Walen bindt. De steenwegen waren vroeger een bron van ontspanning. Toen ze op pensioen was, ging mijn grootmoeder in zo’n rijwoning wonen, om te kijken naar wat er allemaal op de steenweg gebeurde. De passage was haar dagelijkse soap. Maar vanaf de jaren 60 werden de steenwegen alsmaar drukker en onaangenamer en wou niemand er nog wonen. De Vlaming verschanste zich in verkavelingen.

De ongeremde mogelijkheid om achteraan een kot bij te bouwen, is echte vrijheid.

Zo’n blinde wachtgevel is een metafoor voor de 20e eeuw. De gevel die vruchteloos wacht op het huis, op de buur die nooit zal komen. Dat erg Belgische gegeven wordt nog aangezet door het surrealisme van dat laagvliegende vliegtuig.

En dan heb je nog die eindeloze achterbouw. Ook dat is typisch Belgisch. De Belg migreert de eigen tuin in. Vaak wonen de bewoners in die aanbouwsels en worden de huizen alleen nog gebruikt om in te slapen. Ik denk trouwens dat de Belg daarin absoluut gelukkiger is dan de Nederlander: de ongeremde mogelijkheid om achteraan een kot bij te bouwen, is echte vrijheid.
 

Overijse, Rotweg

Hier bevinden we ons op de uiterste rand van de Rand in een mooie holle weg die dan ook nog eens de Rotweg heet. Daarachter zie je de zendmasten van Waver en zit je in Wallonië. Landelijker dan dit kan bijna niet. Je hoort de leeuweriken zingen en tegelijk zie je op de gps dat je eigenlijk nog altijd maar op achttien kilometer van Grote Markt in Brussel staat.
 

Tuinieren in het niemandsland van de Vuurberg

De verkeerswisselaar nabij de nationale luchthaven. Een man heeft met planken, deuren en ander bouwafval zijn eigen universum gecreëerd: een moestuin op een verloren plek. Een vriend van mij die daar vlakbij werkt, rijdt er iedere dag voorbij, maar had er nooit op gelet. Nochtans kan je van op de snelweg de tuin zien.

Dit is dus echt de Rand: de grote ring en daarnaast dat kleinschalige Bruegeliaans tafereeltje. Ik hoop ook dat je meteen het mannetje ziet. Dat is niet zo evident. Ik ben er lang mee bezig geweest. Hij heeft zo’n petje op, en ik heb gewacht op het moment hij voor een donkere achtergrond kwam. Zo springt de harkende gestalte toch uit de enorme chaos van de foto. Zonder het mannetje zou de foto veel minder zijn.

Koninklijke Rederijkerskamer De Goudbloem speelt het blijspel De bende van Moemoe

Ik wilde ook iets uit het gemeenschapsleven in de Rand tonen. Deze amateurtoneelkring uit Vilvoorde zou even goed in West-Vlaanderen kunnen gedijen. Ze speelden een echt blijspel met acteerprestaties die ik niet slecht vond. Soms ging er iemand in de charge, zoals je op de foto kunt zien. Het stuk is van Lode Ansoms, die blijkbaar populair is in deze middens, en gaat over een vrouw die bendeleider wordt en ieder-een erop uitstuurt met opdrachten om te gaan stelen. Als puntje bij paaltje komt, wordt ieder-een opgepakt behalve Moemoe, die er met het geld van tussen muist.

Een weekdag, net over de middag, in café In de Oude Smis van Mekingen

Als je dit café binnenkomt, geloof je niet wat je ziet. Dit is teruggaan in de tijd. Je doet de deur open en je valt binnen in het begin van de twintigste eeuw. Het is geen Bokrijkachtig geval. Het is echt. Alle gasten zitten apart aan een tafeltje rondom, maar ze babbelen wel allemaal met elkaar. Ze kennen elkaar goed, maar dat wil niet zeggen dat ze te dicht bij elkaar gaan zitten.

'Je ziet dat dit allemaal echt is.'

Als je trakteert en eventjes mee babbelt, herneemt het gesprek na een tijdje alsof je er niet bent, en dan kan je dit soort foto’s nemen. Het is geen spectaculaire foto, maar uiteindelijk toch weer wel. Die televisie heb ik bewust mee gefotografeerd omdat je daaraan ziet dat dit allemaal écht is. Iemand die een bruin café wil, zet daar niet zo'n tv neer.

Behalve de waardin zijn het natuurlijk allemaal mannen. De postbode was er ook, maar ging snel weg omdat hij eigenlijk aan zijn ronde bezig was en niet op de foto wilde.

Witloofkwekers

Kweker Houman uit Brussegem (Merchtem) oogst grondwitloof dat door warenhuisketen Delhaize wordt verkocht. De foto van het echtpaar is voor mij een soort staatsieportret. Zij kweken het fameuze grondwitloof dat volgens de anekdote in de kelders van de Brusselse kruidtuin is ontdekt. Het is een fantastische groente die door de EU erkend is als streekproduct. Als er iets is dat België aan de wereld heeft mogen geven, dan is het wel deze delicatesse.

Het witloof van het echtpaar Hou­man wordt verkocht in Delhaize onder het label Délice, maar hun zoon zal het bedrijf niet voort­zetten. Als zij stoppen, zullen we het dus moeten stellen met witloof uit de aquacultuur.

Opnieuw maakt de fotografie hier zaken zicht­baar waar je in een filmpje niet op zou letten. Je ziet de penen liggen die zorgvuldig worden ingetafeld, het rubber van de handschoenen, dat kokette van mevrouw haar foulard onder de werkkledij. Ze zit met haar handen in de aarde, maar ze is wel mooi gekapt. Ik vind dit een delicaat portret.

De Gordel, Dilbeek, 7 september 2007

De man heeft tussen de spaken van zijn fiets een affiche van het Vlaams Belang. Aanvankelijk was hij erg weigerachtig. Na een babbeltje wilde hij eindelijk toch op de foto. Tot mijn verwondering bleek hij Franstalig te zijn. ‘Het mooiste bewijs dat het Vlaams Belang van belang is, ben ik,’ zei hij in het Frans. ‘Want ik ben een Vlaming in hart en nieren, maar ben in het Frans opgevoed waardoor ik geen Nederlands kan, en dat is een schande.’

Aan deze foto zie je ook hoe fotografie het medium van het kleine kan zijn. Je hebt rustig de tijd om te bestuderen wat voor een man dat is. Zo rijdt hij waarschijnlijk niet toevallig op een fiets van het ondertussen verdwenen merk Flandria. Die heeft hij nog ergens kunnen vinden. Er zit zelfs nog een oud taksplaatje op. En dan die trainingsbroek waar hij zijn polo in perst …
 

Sortie camions

Alsemberg, Brusselsesteenweg - Dit is een van die zaken – voor het overige zijn er eigenlijk niet zoveel – waaraan je kunt zien dat er taalproblemen zijn in de Rand. Maar aan de signatuur van de grafitti te zien, is dit hoogstens het werk van één of twee mensen. Met hun acties sorteren ze wel een maximaal effect. Als je op een nacht de Rand rondfietst om Franse opschriften te overspuiten, dan zijn er ’s anderendaags veel mensen die dat zien. Deze vind ik echt zielig. Als zelfs ‘sortie camions’ niet kan, waar zijn we mee bezig?

Gelaagde Rand

Meise, Amelgemstraat - Deze foto toont de gelaagdheid van de Rand in één beeld. Op de voorgrond zie je het ingekuild wintervoer voor de koeien, overdekt met plastic dat wordt vastgehouden met die typische autobanden. Wat verder heb je dan een strook met residentiële woningen, en daarachter de hoogbouw van de hoofdstad.