Twintig jaar is een flinke poos. Om het in perspectief te plaatsen: 1997 was het jaar waarin het eerste Harry Potter-boek verscheen, Titanic in de bioscoop te zien was, John Denver overleed, het Verdrag van Kyoto werd ondertekend. En dus ook het jaar waarin vzw ‘de Rand’ startte.

Eddy Frans, sinds 1999 algemeen directeur van vzw ‘de Rand’, neemt ons mee terug in de tijd. ‘Midden jaren 90 sprak men over Brussel als een olievlek. Om te vermijden dat de hoofdstad stukken van het Nederlandstalige gebied rondom zou inpalmen, wilden de beleidsmakers een dam opwerpen. Er werden een aantal losse initiatieven genomen om de verfransing tegen te gaan.’

‘Tegelijkertijd werd de provincie Brabant gesplitst. De jonge provincie Vlaams-Brabant wilde zich profileren en sloot zich aan bij het pleidooi om het Nederlandstalige karakter te versterken. Onder impuls van toenmalig Vlaams minister-president Luc Van den Brande werd het beheer van de vijf bestaande gemeenschapscentra in Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel en Wezembeek-Oppem onder vzw ‘de Rand’ gebracht.’

RANDGEVOEL

Wat twintig jaar geleden begon als het uitbaten van een handvol kleine cultuurcentra, is anno 2017 uitgegroeid tot een lijvig takenpakket, met niet alleen aandacht voor de faciliteitengemeenten maar voor alle negentien gemeenten die aan Brussel grenzen.

De (ondertussen zeven) gemeenschapscentra zijn gebleven, maar daarbij kwamen ook nog vier andere taken: informeren (via RandKrant en gemeenschapskranten), taalpromotie (aanzetten tot leren van Nederlands en oefenkansen bieden), een documentatiecentrum met cijfers, wetgeving en wetenschappelijke documenten, en sinds 2013 ook de organisatie van het Gordelfestival.

‘De uitdaging? Vinger aan de pols houden en alert blijven voor vernieuwing.’

Dat laatste moet er mee voor zorgen dat er een Vlaamse Rand-gevoel ontstaat. ‘Vanzelfsprekend is dat niet’, geeft Eddy Frans toe. ‘Mensen hebben een identiteit die uit verschillende lagen bestaat. Hun woonplaats is maar één deeltje van die identiteit. Toch willen wij een gemeenschapsgevoel ontwikkelen, hoe verschillend de negentien gemeenten rond Brussel ook zijn.’

‘Centraal daarbij is de rol van het Nederlands als verbindende factor. Met RandKrant en het Gordelfestival proberen we dat regiogevoel uit te dragen, maar twintig jaar is nogal kort om een identiteit te creëren. Gun ons nog wat tijd.’

74 INTERVIEWS

Het porseleinen jubileum van vzw ‘de Rand’ werd in januari gevierd tijdens de nieuwjaarsreceptie, deze maand met een meer inhoudelijke denkdag. Op 14 oktober is er een symposium, waar ook het boek 20 jaar ‘de Rand’. Koppelteken voor een regio wordt voorgesteld. Daarin schreef Tina Deneyer op een bevattelijke manier de geschiedenis van vzw ‘de Rand’ in een evoluerende maatschappelijke context neer.

Als journaliste van RandKrant en RINGtv kent Deneyer de Rand door en door. ‘Voor het boek heb ik 74 mensen geïnterviewd. Ik heb gesproken met huidige en vroegere medewerkers van vzw ‘de Rand’, maar ook met mensen die de voorbije twintig jaar op welke manier dan ook met ‘de Rand’ hebben samengewerkt. Dat gaat van de vrijwilligers in de programmeringscommissies van de gemeenschapscentra over de mensen van het Huis van het Nederlands tot voormalig Vlaams minister-president Luc Van den Brande en politici die bevoegd waren voor de Rand.’

HARMONISEREND DISCOURS

Toch is het boek meer dan een bundeling van interviews. ‘Eigenlijk wordt er een doorlopend verhaal verteld, doorspekt met citaten. Het boek gaat ruimer dan de organisatie en omvat meer dan de laatste twintig jaar. De eerste taalkwesties in de regio dateren al van zo’n honderd jaar geleden. De hele maatschappelijke context is belangrijk om te begrijpen vanwaar ‘de Rand’ komt en doet wat het doet’, zegt Deneyer.

Eddy Frans: ‘Met een polariserende toon boek je geen vooruitgang.’

Want er is wel wat veranderd. ‘Waar we twintig jaar geleden vooral spraken van verfransing, spreken we nu meer van ontnederlandsing’, aldus Eddy Frans. ‘Het zijn niet langer alleen welstellende Franstaligen die zich in de Rand komen vestigen. Vandaag zien we in elke gemeente rond Brussel inwoners van over de hele wereld. Dat zijn mensen die voor multinationals of de Europese instellingen werken, maar net zo goed mensen met een zwakkere socio-economische achtergrond.’

Een tweede evolutie ziet Eddy Frans in het politieke discours. ‘Tot zo’n vijf jaar geleden was de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde een heet hangijzer. Daar werden hevige discussies over gevoerd en zijn regeringen over gevallen. Sinds de splitsing staat de juridische taalstrijd minder hoog op de agenda. Het politieke compromis dat is gevonden, heeft voor een zekere ontspanning gezorgd. Er gaat nu meer aandacht naar het samenleven, wat een goede zaak is. De harde taal heeft plaatsgemaakt voor een meer verbindend perspectief.’

Dat harmoniserende discours is de rode draad in twintig jaar vzw ‘de Rand’. ‘Wij zijn cultuurmensen’, verklaart Eddy Frans. ‘Met een polariserende toon boek je niet snel vooruitgang. De aanwezigheid van verschillende talen in deze regio is een gegeven. Willen of niet. Je kunt je daar niet tegen verzetten. Die meertaligheid hoeft ook geen probleem te zijn, dat kan zelfs een verrijking zijn. Het is aan ons om mensen ervan te overtuigen Nederlands te leren en te gebruiken in de openbare ruimte. Het is en blijft immers de enige officiële taal.’

‘Ik merk een grotere openheid tegenover anderstaligen’, vult Deneyer aan. ‘Tegelijk zien die anderstaligen meer dan voorheen het belang van het Nederlands in. Voor hun kinderen is het een troef. Ik ben vrijwilliger in gemeenschapscentrum de Moelie in Linkebeek. Het is bijzonder fijn om te zien dat er anderstaligen van over de hele wereld Nederlands komen oefenen. Niet omdat het moet, wel omdat ze het een meerwaarde vinden.’

Dat laatste is het credo van vzw ‘de Rand’. ‘Sommigen vinden dat we niet strijdvaardig genoeg zijn’, haakt Eddy Frans in. ‘Die mensen willen in RandKrant de harde Vlaamse standpunten gepubliceerd zien en willen dat we anderstaligen kordater aanpakken om Nederlands te leren. Het kan zijn dat je met zo’n benadering je eigen achterban blij maakt, maar volgens mij zul je met een opgestoken wijsvinger nooit iemand overtuigen om een andere taal te leren. Het is door intrinsieke motivatie dat mensen de stap zetten – zeker als je hen in hun vrije tijd benadert – en niet enkel omdat iemand zegt dat het moet.’

VINGER AAN DE POLS

In twintig jaar is er heel wat gerealiseerd, maar wat brengt de toekomst? ‘Voortdoen zoals we bezig zijn, zonder op onze lauweren te rusten’, klinkt het bij Eddy Frans. ‘De uitdaging daarbij is om alert te blijven voor vernieuwing. We hebben het geluk gehad de voorbije twintig jaar te mogen experimenteren. Onze projecten van tien of vijftien jaar geleden liggen nu vaak aan de basis van wat gemeentebesturen vandaag doen rond integratie en inburgering. Onze werking is bijzonder gediversifieerd, maar er blijft nog veel te doen. We moeten creatief blijven en de vinger aan de pols houden.’

‘De nabijheid van de grootstad zorgt voor het specifieke karakter van de Rand’, vult Deneyer aan. ‘De winkels en bioscopen in Brussel zijn fantastisch, maar ik vervloek de files. En ja, de dichtbevolkte, internationale hoofdstad brengt vraagstukken met zich mee. Ook voor de Rand. Toch kan ik me niet inbeelden dat ik ergens anders zou wonen.’

Beiden kennen ze de Rand op hun duimpje. Wat zijn volgens hen de mooiste plekjes van de streek. ‘Ik kies voor het prachtige wandeldomein Groenenberg in Vlezenbeek’, zegt Eddy Frans. ‘Als ik vastzat tijdens het schrijven van het boek ging ik soms wandelen. Gewoon, op goed geluk de deur uit. Zo heb ik prachtige holle wegen en andere plekjes ontdekt. Als je goed uit je doppen kijkt, kun je in de hele regio toffe plaatsen vinden, zelfs in je directe buurt, zegt Tina Deneyer.

Deelnemers aan het symposium van 14 oktober krijgen daar het boek 20 jaar ‘de Rand’. Koppelteken voor een regio mee. Wie snel reageert op onze Facebookpagina krijgt het boek thuisgestuurd. We geven 20 exemplaren weg.